Mag de AIVD mij straks zomaar aftappen?
De geheime diensten mogen straks op veel grotere schaal aftappen dan nu het geval is, als het kabinet zijn zin krijgt. Waar de AIVD en de MIVD nu nog één tap per keer mogen plaatsen, mogen ze straks op veel grotere schaal internet- en telecomverbindingen onderscheppen. Die informatie mogen ze doorzoeken en waar nodig opslaan.
Een voorstel daartoe werd vanmiddag goedgekeurd door de ministerraad. Nu moeten de Raad van State, de Tweede Kamer en de Eerste Kamer zich erover uitspreken.
Als de wet erdoor komt, dan is het de vraag of de geheime dienst dan zomaar bij onze data kan. Minister Plasterk, medeverantwoordelijk voor de wet waarin de nieuwe bevoegdheden worden geregeld, belooft in ieder geval van niet. Volgens hem zijn er in de wet waarborgen ingebouwd om de privacy zo goed mogelijk te beschermen.
Maar er is ook kritiek. Hoe zit het precies?
Lastig te beantwoorden
Hoewel de tekst van de nieuwe wet nog niet openbaar is, is al wel duidelijk wat het kabinet wil: de geheime diensten meer verbindingen in één keer laten afluisteren. Vervolgens mogen ze daarin op zoek naar interessante informatie, en die informatie inzien.
Op dit moment mogen de geheime diensten het internet- en telefoonverkeer alleen per losse verbinding aftappen. Als de AIVD denkt dat jij een bedreiging voor de nationale veiligheid vormt, mag op je mobiele telefoon en internetverbinding een tap worden geplaatst. Alles wat je op internet ontvangt en verstuurt, en alle telefoontjes die je pleegt, worden dan opgeslagen door de AIVD.
Dat verandert niet, maar er komt wel een extra bevoegdheid bij. De AIVD kan straks bijvoorbeeld iedereen afluisteren die aan bepaalde criteria voldoet. Individuele, afgetapte burgers hoeven dan niet per se meer in het vizier van de geheime dienst te zijn. Vervolgens gaat de geheime dienst in die afgeluisterde data op zoek naar interessante informatie. Om die vervolgens in te kunnen zien, is apart toestemming nodig.
Niet iedereen maar aftappen
De nieuwe bevoegdheden betekenen niet dat elke burger altijd maar kan worden afgetapt, benadrukt minister Plasterk. Dat mag alleen in het kader van een concreet onderzoek. Zelf geeft Plasterk graag één specifiek voorbeeld: straks zouden de geheime diensten bijvoorbeeld voor een bepaalde periode al het internetverkeer tussen Nederland en Syrië kunnen afluisteren en doorzoeken.
Dit soort aftappen wordt ook wel 'ongerichte interceptie' genoemd: niet toegespitst op één specifiek persoon. Minister Plasterk wil het label 'ongericht' echter niet gebruiken; hij noemt het liever 'onderzoeksopdrachtgerichte interceptie'.
In het oorspronkelijke voorstel van Plasterk was alleen zijn handtekening voldoende om zo'n operatie op te zetten. Daar kwam echter veel kritiek op, en de vraag was of dat juridisch door de beugel kon. Plasterk heeft dat deel nu aangepast: er komt een speciale commissie met een 'rechterlijke achtergrond' die zich voor de inzet van de nieuwe bevoegdheden moet uitspreken. Als journalisten of advocaten worden afgetapt, moet de rechtbank zich erover uitspreken.
'Onschuldigen worden straks afgetapt'
Ondanks de aanpassingen zijn critici nog niet overtuigd. "Het is goed dat er een commissie komt die de inzet van de nieuwe bevoegdheden vooraf gaat toetsen", zegt Nico van Eijk, hoogleraar informatierecht aan de Universiteit van Amsterdam. "Maar ik ben benieuwd hoe onafhankelijk dat orgaan zal zijn, en welke bevoegdheden het krijgt", zegt Van Eijk. Dat hangt volgens hem af van de uiteindelijke wetstekst.
Volgens Plasterk zijn de nieuwe bevoegdheden doelgericht. Die conclusie wil Van Eijk nog niet trekken. "Ik wil eerst de wetstekst zien, dan trek ik zelf wel de conclusie of het wel of niet doelgericht is."
Daphne van der Kroft van burgerrechtenorganisatie Bits of Freedom is nog sceptischer. "Op zich is het heel goed dat die onafhankelijke commissie er komt", zegt Van der Kroft. "Dat moet ook wel, want uit jurisprudentie blijkt dat dat nodig is." Zonder dat onafhankelijke toezicht had de wet de juridische toets niet eens doorstaan, denkt ze.
Plasterk tornt aan een van de pijlers van de vrije samenleving.
"Maar dat onafhankelijk toezicht verandert niets aan het feit dat de geheime diensten straks te veel kunnen", zegt Van der Kroft. "De geheime diensten gaan met de nieuwe wet mensen aftappen van wie ze weten dat ze onschuldig zijn. Plasterk tornt echt aan een van de pijlers van de vrije samenleving."
Plasterk is het daar niet mee eens. Het is geen 'sleepnet' waar alles maar in terecht kan komen, zegt hij tegen de NOS. "Dit mag alleen maar voor bepaalde doelgerichte acties", zegt Plasterk. "Het doel moet bovendien in verhouding staan tot het middel."
