Kritiek op ABN Amro vandaag: de bank zou klanten met bezittingen in belastingparadijzen helpen om onder de radar te blijven. Met een constructie die 'nominee shareholdership' heet. Dat houdt in dat je anoniem geld kan stallen; de bank treedt op als aandeelhouder waardoor jij buiten beeld blijft als eigenaar. Bij de Belastingdienst bijvoorbeeld.
Het is het nieuwste nieuws uit de reeks onthullingen uit de Panama Papers. De constructie is legaal - maar het volk mort. Terecht? We vroegen het universitair docent bedrijfsethiek Raymond Zaal van de Rijksuniversiteit Groningen.
Het is toch legaal voor een bank om zo'n constructie aan te bieden? Vanwaar de ophef?
"Het is een kwestie van het verschil tussen moreel aanvaardbaar en legaal. Het kan wel zijn dat die constructies juridisch aanvaardbaar zijn, maar moreel gezien in ons land en de wereld niet. Het is een grijs gebied." En dat is een gebied dat we zelf inkleuren. "De morele aanvaardbaarheid wordt bepaald door de maatschappij."
Er kunnen argumenten zijn om je niet aan de wet te houden.
Zo zijn er ook situaties waarin het andersom werkt: iets wat juridisch niet mag, maar moreel aanvaardbaar is. "Zoals de snelheidslimiet van 50 km/uur: op een verlaten maandagnacht mag je nog steeds niet harder dan 50, maar als je verderop een mensenleven kan redden door harder te rijden, vinden we dat prima. Er kunnen argumenten zijn om je niet aan de wet te houden", zegt Zaal.
De 'nominee shareholderships' van ABN Amro zijn dus legaal, maar klanten moeten zelf in eigen land aangifte doen bij de belasting en het tarief betalen dat daar geldt, zegt de bank. "ABN Amro controleert niet of ze dat doen. Wel doen we er alles aan om misbruik ervan te voorkomen."
Welke redenen zijn er om legaal gebruik te maken van deze constructie? Dus dat je je geld in een belastingparadijs stalt, maar het wel opgeeft aan de fiscus?
"Dat kan zijn omdat je in dat land minder belasting betaalt. Of je wil als particulier een erfenis verborgen houden voor je familie, of als bedrijf uit bijvoorbeeld de Quote 500 blijven. Maar dan is het wel nog steeds een moreel probleem, want je ontwijkt belasting. Moreel gezien zijn er dus geen redenen", aldus Zaal.
En daar is een beetje bank natuurlijk best van op de hoogte. "Als bank begrijp je wel dat als je deze constructies aanbiedt, de kans groot is dat er een verband is met illegale praktijken: je roept de illegale kant van het zakendoen over je af. Deze constructies hebben een grote aantrekkingskracht op het witwassen van geld."
Waarom is dit dan toegestaan in Nederland?
"Het is de vraag of we dat willen. Minister Dijsselbloem van Financiën is volgens mij niet blij met dit soort constructies. Banken willen dit wel, die kunnen hiermee een bepaald type klant aan zich binden. Het is een specifieke vorm van dienstverlening waar meer aan te verdienen is dan aan hypotheken, het is uiterst winstgevend. Er zitten alleen wel risico's aan, zoals het type klant dat je aantrekt. En morele problemen."
Maar het mag wel van de wet. "De Nederlandse staat heeft niet veel te vertellen over buitenlandse belastingparadijzen. En de overheid heeft bepaalde belastingfaciliteiten in Nederland voor buitenlandse bedrijven, zoals Starbucks. Dat is een belangrijke belastingopbrengst: werkgelegenheid, geldstromen. Allemaal om Nederland als vestigingsklimaat gunstig te houden. En je kan je moeilijk gaan bemoeien met wat ABN Amro in Guernsey of een ander belastingparadijs doet, terwijl we het om de hoek toestaan."
Maakt het een verschil dat de bank eerder door de staat is gered?
"Dat maakt het nog opmerkelijker. De staat is een belangrijke aandeelhouder van de bank en dus ook verantwoordelijk. Dat die bank aan de andere kant dingen faciliteert die schimmig zijn, dat is pijnlijk."
Kan dit een keerpunt zijn?
"Het zou kunnen, dat banken er voorzichtiger in worden. ABN Amro zal zich ook wel afvragen waarom ze het voorbeeld van ING niet eerder gevolgd hebben. Maar er zit een bedrijfseconomische afweging achter: in deze moeilijke tijden wordt de druk voor banken groter om alternatieve inkomsten te vinden. Een bank als ABN Amro zal ongetwijfeld zeggen dat ze hun best zullen doen, maar zolang er geen juridische noodzaak is... Als de ABN het niet doet, doet een andere bank het wel."
Dus we hebben wereldwijd moreel gezien een slecht systeem, waar we niet vanaf komen?
"Niet eenvoudig, nee. Het is een moreel probleem dat niet makkelijk op te lossen is. Je hebt wel kans dat regeringen er alerter op gaan worden, de transparantie wordt groter. Maar zolang de juridische mogelijkheden niet beperkt worden, zal de financiële sector niet veranderen."