'Zicht op vrijlating bij levenslang niet revolutionair'

"De politiek heeft er lang over gedaan om tot dit inzicht te komen", zegt advocaat Wim Anker, fervent tegenstander van de manier waarop levenslange gevangenisstraffen nu in Nederland worden uitgevoerd. De PvdA en de VVD lijken het erover eens dat dat moet veranderen. Staatssecretaris Dijkhoff komt daarom met een plan om na 25 jaar in de cel te bekijken of levenslang gestraften terug kunnen keren in de samenleving.

"Nederland bevindt zich al jaren in een uitzonderingspositie: bij ons is levenslang daadwerkelijk levenslang", zegt Anker. Volgens hem is dat in strijd met Europese regels en met de rechtsspraak van het Europese Hof. "Dat Hof zegt dat er zowel op papier als in de praktijk mogelijkheid moet zijn tot het verkorten van straffen. Dat is overal het geval, maar niet in Nederland."

Gevangenen met levenslang kunnen alleen vrijkomen als ze gratie krijgen van de koning, maar dat gebeurt bijna nooit.

De regeringspartijen willen de levenslange straf wel houden, maar willen de straf aanpassen, nu rechters steeds meer uitwijken naar lagere straffen. Rechters vinden dat het perspectief bij levenslang ontbreekt. Een brede commissie van rechters, de reclassering en psychologen en psychiaters moet gaan kijken of de straf kan worden omgezet in vrijlating of in een maximale straf.

Geen horizon

Anker heeft zelf zes cliënten die levenslang hebben gekregen. "Die hebben geen horizon. Geen perspectief. Iedere dag is hetzelfde. Je kunt je dat bijna niet voorstellen." Alleen al het uitzicht op een toetsing, ongeacht de uitkomst, is van groot belang, zegt hij. "Gevangenen gaan daardoor opleven. Ze zullen meer sociale contacten gaan onderhouden en mogelijk beginnen aan een opleiding of willen werken."

Mocht de toetsing voor levenslang gestraften doorgaan, dan doet Nederland precies wat andere landen om ons heen ook al doen, benadrukt Anker. "We haken gewoon aan bij het peloton. Dus zo revolutionair is dit helemaal niet."

Anker zet wel kanttekeningen bij de brede commissie, waar staatssecretaris Dijkhoff het over heeft. "Rechters moeten die beslissing nemen. Die kunnen zich natuurlijk wel laten voorlichten door psychologen en psychiaters." Hij denkt dat het acceptabel is voor de samenleving als rechters gevangenen op een geleidelijke en verantwoorde manier laten terugkeren.

Als levenslang verdwijnt, dan wil de VVD wel dat de maximale tijdelijke celstraf omhooggaat van 30 naar 40 jaar. "Dan schiet de VVD door", zegt Anker. "Levenslang met een toetsing na 25 jaar en een maximale straf van 30 jaar; allemaal prima. Maar 40 jaar? Ik denk dat daar in de praktijk geen behoefte aan is. Dat is weer uitzichtloos en de facto ook weer levenslang."