'Geen enkele presidentskandidaat heeft een antwoord op racisme'

• Arjen van der Horst

  Correspondent Verenigde Staten voor NOS en Nieuwsuur

Millicent Brown kon nauwelijks slapen. Het bleef maar malen in haar hoofd. De volgende dag zou ze geschiedenis schrijven in Amerika. Na een jarenlange juridische strijd werd ze als eerste zwarte scholier in de staat South Carolina toegelaten tot een witte school.

Het was de ochtend van 4 september 1963 in de stad Charleston. Brown liep langs een falanx aan fotografen, cameramannen en verslaggevers. Er stonden agenten op elke hoek van de straat. Maar ze maakte zich niet zo druk om de opgefokte sfeer. "Nee, wat me een slapeloze nacht had bezorgd, was mijn haar", grinnikt de inmiddels 68-jarige burgerrechtenactivist.

Stijl haar

De afro en de 'natural look' waren toen nog niet in de mode bij zwarte meisjes, die hun haar liever steil droegen. "Mijn zus had de dag ervoor net een nieuw soort gel gekocht om mijn haar steil te maken. Vlak voor het slapen gaan deed ze het in mijn haar. Ik wist natuurlijk dat ik een symbool zou worden voor de zwarte gemeenschap. Ik wilde ze niet teleurstellen, maar ik was bang dat mijn haar een puinhoop zou zijn volgende ochtend."

Met het haar kwam het goed en haar eerste dag op een blanke school verliep relatief soepel. Anders dan in staten als Alabama stonden hier geen schreeuwende blanke massa's op de stoep te protesteren. Een foto van haar verscheen op de voorpagina van de New York Times, waarop ze lachend te zien is met een witte medescholier. Ze heeft nog steeds een hekel aan die foto. "Het gaf de indruk dat iedereen aardig tegen me deed op school, maar dat was natuurlijk niet zo."

Voorverkiezingen

Haar hele leven vecht Brown al voor gelijke rechten voor zwarte Amerikanen. Met een scherp oog volgt ze nu de Democratische voorverkiezingen in South Carolina die morgen plaatsvinden. Nergens wordt de zwarte stem zo luid gehoord als in South Carolina. Meer dan de helft van de Democratische kiezers is zwart. Hillary Clinton en haar rivaal Bernie Sanders doen hun best de zwarte kiezer te paaien. Beide spreken zich tijdens hun campagnes vaak uit tegen racisme en de raciale ongelijkheid die nog altijd voortduurt in de VS.

In Charleston hoeft je niet ver te zoeken naar voorbeelden. Vorig jaar was de stad het toneel van een van de ergste racistische aanslagen uit de recente geschiedenis van Amerika. Een blanke schutter vermoordde negen kerkgangers in de historische Emanuel AME Church. Naar eigen zeggen wilde hij een rassenoorlog ontketenen met zijn daad.

Vergiffenis

De reactie in Charleston was opmerkelijk. Twee dagen na het bloedbad zeiden de familieleden van de slachtoffers dat ze de dader zouden vergeven. Een week later bekrachtigde president Obama die boodschap van vergiffenis, vrede en verzoening met toespraak tijdens een herdenkingsdienst, waarbij hij Amazing Grace zong.

Brown heeft geen moeite met de familieleden die dader vergiffenis schonken. "Dat is iets persoonlijks." Maar ze had in Charleston graag meer woede gezien. "Er is niets irrationeels aan woede. Want ik bén razend. Razend over het institutionele racisme in Amerika. Ik ben dan ook blij dat de Black Lives Matter-beweging dit voortdurend aan de kaak stelt."

Nog steeds rassenscheiding

Terugkijkend op een halve eeuw van activisme erkent ze dat er vooruitgang is geboekt. "Het zou belachelijk zijn als ik het tegengestelde beweerde. Maar veel zaken zijn ook weer niet veranderd. In wezen hebben we nog altijd een samenleving waarin zwart en wit gescheiden van elkaar leven."

Ze geeft haar eigen schoolervaring als voorbeeld. "We hadden toen de illusie dat raciale ongelijkheid zou ophouden te bestaan, als je witte en zwarte kinderen in een schoolgebouw zet. Maar wat vervolgens gebeurde, was de witte vlucht. Witte ouders haalden hun kinderen van school en verhuisden naar plekken waar geen zwarten woonden. Binnen tien jaar was de eens witte school helemaal zwart."

Die situatie bestaat nog altijd en ze betwijfelt of de presidentskandidaten van 2016 de juiste oplossingen hebben. "Geen enkele presidentskandidaat heeft een goed antwoord op racisme. De politiek heeft in de jaren zestig wetten veranderd en vervolgens zeiden ze tegen zwarte Amerikanen: zoek het zelf maar uit."

Maar, zo stelt ze, de Amerikaanse politiek heeft nog nooit de vraag beantwoord wat slavernij werkelijk met een land heeft gedaan. "Wat doet het met mensen als je hun land afpakt of nooit de mogelijkheid geeft om land te kopen? Wat doet dat mentaal met je? Alle huidige problemen, van armoede in de zwarte wijken tot politiegeweld, zijn terug te leiden op die onbeantwoorde vragen."

Populair

Heeft Hillary Clinton wel dat antwoord? De Clintons zijn populair onder de zwarte gemeenschap in South Carolina. Bill Clinton wordt zelfs liefkozend de eerste zwarte president genoemd. Maar is dat terecht? Vanuit de Black Lives Matter-beweging klinkt steeds fellere kritiek. Het was immers Bill Clinton die in 1994 een nieuwe misdaadwet aannam, die leidde tot de opsluiting van miljoenen zwarte Amerikaanse jongemannen, vaak voor kleine vergrijpen.

Haar rivaal Bernie Sanders doet het vooral goed bij jonge, zwarte activisten. Maar ook op hem is kritiek. Sanders herleidt alle problemen in Amerika tot economische ongelijkheid. Als er geen ongelijkheid meer is, dan komt ook een einde aan de raciale ongelijkheid, zo is zijn gedachte. Zijn critici wijzen op het feit dat het voor een zwarte man zonder strafblad nog altijd moeilijker is aan een baan te komen dan een witte man zonder strafblad.

"Het is goed dat Sanders economische ongelijkheid aankaart, maar het raciale element kan niet ontbreken", zegt Brown. Zelf heeft ze nog niet besloten op wie ze zal stemmen. "Ik voel me erg aangetrokken door de ideeën van Sanders. Hij stelt de juiste vragen. Wat doet kapitalisme met dit land? Waarom heeft niet iedereen toegang tot gezondheidszorg? Maar ik vraag me tegelijkertijd af of hij zijn plannen wel kan uitvoeren, zeker met zo’n vijandig Congres. Ik denk dat Clinton daar beter toe in staat is."