'Opzienbarend vonnis' in fictief proces tegen Wilhelm II over WOI

• Lambert Teuwissen

  Redacteur

Maar al te vaak wordt de Duitse keizer Wilhelm II gezien als de grote aanjager van de Eerste Wereldoorlog. Zijn expansionistische Weltpolitik bracht hem toch op ramkoers met de andere wereldmachten? Zijn onvoorwaardelijke steun zette Oostenrijk-Hongarije toch ertoe aan af te rekenen met Servië? En waren het niet zijn troepen die de vijandelijkheden begonnen met de aanval op het neutrale België?

Honderd jaar na de Grote Oorlog krijgt de keizer de kans zich te verdedigen: met juristen en historici werkte de Stichting Studiecentrum Eerste Wereldoorlog acht jaar lang aan de nooit gehouden rechtszaak tegen Wilhelm II, compleet met requisitoir, pleidooi en een vonnis door drie rechters.

"Ik kwam altijd een heleboel informatie tegen van anti-Duitse historici die niet klopte met mijn eigen onderzoekingen", zegt Hans Andriessen, projectleider en nu even advocaat van Wilhelm II. "Dat was voor mij aanleiding om al die beweringen over hem en de oorzaken van de oorlog echt te gaan onderzoeken."

In het Verdrag van Versailles, waarmee een einde kwam aan de oorlog, werd afgesproken dat Wilhelm zich voor een tribunaal zou moeten verantwoorden voor zijn daden. Dat mislukte, omdat Wilhelm na zijn troonsafstand naar het neutrale Nederland was gevlucht en hier asiel had gekregen. Tot aan zijn dood in 1941 kon hij daardoor ongestoord in Huis Doorn blijven wonen.

Voor deze verlate rechtszaak is Andriessen ervan uitgegaan dat Nederland ergens in de jaren 20 het proces tegen de ex-keizer zou hebben opgepakt. De rechters keken of de ex-keizer had kunnen worden veroordeeld volgens de toen geldende wetten, verdragen en opvattingen over internationaal recht.

De vijf aanklachten tegen Wilhelm werden geformuleerd op basis van wat hem in het Verdrag van Versailles werd verweten, onder meer de inval in België en de onbeperkte duikbootoorlog.

Als advocaat trekt Andriessen meteen de geldigheid van het tribunaal in twijfel. Duitsland had ingestemd met vredesonderhandelingen op basis van de ruimhartige Veertien Punten van de Amerikaanse president Wilson. Maar toen ze eenmaal om tafel zaten, drukten de geallieerden er een veel minder gunstig verdrag door.

"De Duitsers schrokken zich lam toen ze ineens voor de bijl bleken te gaan. Maar ze moesten het wel accepteren, anders dreigden de geallieerden heel Duitsland te bezetten. Het Verdrag van Versailles was dus een dictaatverdrag."

De rechters zien echter geen probleem met het feit dat het verdrag onder Duits protest werd getekend. Dwang of niet, de Duitsers hadden ingestemd met het verdrag en dus staat niets een proces in de weg.

Sitting duck

Op andere punten kon Andriessen de rechters wel van zijn gelijk overtuigen. Zo gaan ze mee in zijn redenering dat de geallieerden Duitsland dwongen tot een onbeperkte duikbootoorlog, waar ook burgerslachtoffers bij zouden vallen. Scheepsrampen als de Lusitania werden breed uitgemeten in de Geallieerde propaganda, maar Wilhelm was in een hoek gedwongen, oordeelde het hof.

"Het internationaal recht zei dat je als commandant van een onderzeeër een koopvaardijschip mag laten zinken, maar niet voordat de bemanning en passagiers in veiligheid zijn gebracht. Dat deden Duitse commandanten ook in het begin. Maar de Britten waren al voor de oorlog begonnen hun koopvaardijschepen te bewapenen. Commandanten van onderzeeërs brachten hun eigen bemanning in gevaar door boven water te komen, dan waren ze een sitting duck."

De rechters oordeelden dat Duitsland vooraf voldoende had gewaarschuwd voor het gevaar van zijn U-boten en Wilhelm werd dus op dit punt vrijgesproken. "Ook later, in de Tweede Wereldoorlog, is datzelfde punt gerechtvaardigd. Tijdens het proces van Neurenberg werd de Duitse admiraal Dönitz er ook voor vrijgesproken."

Wilhelm werd ook ontslagen van rechtsvervolging voor de aanklacht dat hij de oorlog was begonnen. Dat was wel zo, maar volgens het internationaal recht van destijds was dat geen strafbaar feit. "Dat een land een oorlog begint omdat het zich bedreigd voelt, werd erkend als recht. Het is dus bewezen dat hij een aanvalsoorlog is begonnen, maar het was niet strafbaar."

Andriessen kreeg de rechters niet mee in zijn verdediging dat de inval in België noodweer was. "Duitsland vond zich omsingeld door vijanden. Ze waren ervan overtuigd dat als ze niet als eerste zouden aanvallen, ze het nooit zouden kunnen winnen. De rechters zijn van mening dat er geen noodtoestand voor Duitsland bestond, dat ze het ook op een andere manier hadden kunnen oplossen."

Het bleek uiteindelijk de enige aanklacht waar Wilhelm volgens de rechters op kon worden veroordeeld. Van de vijf aanklachten werd hij voor drie vrijgesproken, de laatste aanklacht werd nietig verklaard omdat die onduidelijk was omschreven.

Levenslang

Andriessen is tevreden over zijn verdediging. "Het is een opzienbarend vonnis. Na 100 jaar delibereren over de keizer en de schuldvraag van de Eerste Wereldoorlog, is dit 100 procent tegen de gangbare mening over de schuld van de keizer. Dat is een enorm succes."

In de jaren 20 zou de keizer er niet zo goed van af zijn gekomen, meent Andriessen. Hij spreekt van Siegerjustiz: barbertje moest hangen. "Ik ben ervan overtuigd dat hij zeker zou zijn veroordeeld door de geallieerden. Dat waren zijn vijanden en de keizer was gehaat. De Britse premier Lloyd George begon zijn verkiezingscampagne met de slogan 'Hang the Kaiser'."

Het hof gaat niet mee in die bloeddorstige Britse eis. Het vonnis lijkt op wat er uiteindelijk precies is gebeurd: een verbod op het uitoefenen van een openbaar ambt en een levenslange detentie, te ondergaan in Huize Doorn te Doorn.

Aanstaande woensdag wordt op Kasteel Amerongen, waar Wilhelm II korte tijd woonde, een conferentie gehouden over het proces tegen de oud-keizer.