Iowa trapt af met voorverkiezingen (met Nederlands tintje)

• Arjen van der Horst

  Correspondent Verenigde Staten voor NOS en Nieuwsuur, nu vanuit Pella, Iowa

De geur van stroopwafels, gevulde koeken en banketstaven prikkelen meteen de neus. Als je banketbakkerij Jaarsma in Pella binnenwandelt, stuit je op een winkel vol met Nederlandse lekkernijen. De rekken zijn gevuld met hagelslag, chocoladevlokken en ketjap manis. Ook te koop: klompen en tegeltjes met Nederlandse wijsheden ('It’s hard to be humble when you’re Dutch').

Maar wat doet een Nederlandse banketbakkerij in een afgelegen plattelandsgemeente in de Amerikaanse staat Iowa, waar morgen de eerste Amerikaanse voorverkiezingen worden gehouden? Een wandeling door het stadje maakt al veel duidelijk.

Bakkerij Jaarsma is namelijk niet het enige Nederlandse aan Pella. Het centrale plein is omrand met grachtenpanden. Een betonnen monument draagt fier het Nederlandse wapen ('Je maintiendrai') met twee leeuwen. Op affiches wordt het tulpenfestival van komende lente aangekondigd. Even verderop staat een Nederlandse windmolen, de grootste nog werkende molen van Amerika. Er is zelfs een gracht nagebouwd in het stadscentrum.

Het is deze plek waar in 1847 de Nederlandse dominee Hendrik Scholte en zijn aanhang zich vestigden en de stad Pella stichtten. Nederlands wordt er nauwelijks gesproken, maar de achternamen verraden nog altijd de afkomst. Delicatessen koop je bij In ’t Veld Dutch Deli, je muziekinstrumenten bij Kuypers Music en cadeaus haal je bij cadeauwinkel Van den Berg. Ook de namen Jansen en Van Berkum komen voor.

Pella is overduidelijk trots op zijn Nederlandse erfgoed. En er is één Nederlands importproduct dat zijn stempel drukt op de voorverkiezingen in Iowa: het geloof. Neem de First Christian Reformed Church aan Liberty Street. Het is een van de acht gereformeerde kerken die Pella rijk is. "We hebben net ons 150-jarig jubileum gevierd. Dat is misschien niet zo bijzonder voor Nederlanders, maar voor Amerikaanse begrippen is het stokoud", lacht pastor Brad Meinders.

Zijn kerkgangers hebben zich voor de wekelijkse dienst verzameld in de kelder van de kerk. De rest van het gebouw wordt gerenoveerd. De ruimte zit stampvol. Het zijn dit soort zaaltjes waar de inwoners van Iowa zich morgen verzamelen om hun stem uit te brengen in de eerste voorverkiezingen van Amerika. En in Pella gaan politiek en geloof hand in hand.

"Geloof is ontzettend belangrijk bij het bepalen van onze stem", zegt kerkganger Fred van den Broek, wiens ouders vlak na de Tweede Wereldoorlog naar Pella emigreerden. "Wat een kandidaat gelooft, hoe hij zich aan Gods woord houdt, is doorslaggevend voor mij. We hebben dit jaar verschillende kandidaten met een sterk geloof, dus het is niet eenvoudig om een keuze te maken. Ik zal voor elk van hen bidden. Als een van deze kandidaten wint, staan ons grote veranderingen te wachten."

Het is om die reden dat vooral de Republikeinse kandidaten geregeld Pella bezoeken. Vaste pitstop is bakkerij Jaarsma, een van de drukste winkels in het stadje. "Vier jaar geleden hadden we presidentskandidaat Mitt Romney zelfs drie keer over de vloer", glundert bakker Dave Balk. "Dit jaar hebben Ted Cruz en Rick Santorum ons bezocht. Vandaag is Donald Trump in de stad, dus wie weet komt hij ook nog langs."

Het Nederlandse karakter van Pella mag dan uniek zijn voor Iowa, zijn geloof is dat niet. De gereformeerde calvinisten zijn onderdeel van een aanzienlijke minderheid van religieus-conservatieven in de landbouwstaat, die vaak worden aangeduid als evangelicals.

"Sinds 1988 hebben ze altijd een belangrijke rol gespeeld", verklaart Ann Selzer, een vermaarde opiniepeiler uit Iowa. "Het is een goed georganiseerde gemeenschap en ze zijn trouwe stemmers. Wanneer ze zeggen dat ze hun stem uitbrengen, dan menen ze het ook. Binnen de gemeenschap wordt veel gepraat over achter welke kandidaat ze zich zullen scharen."

Wit en oud

Toch hebben de evangelicals niet meer de politieke invloed van weleer. In 2004 stemden de meeste Republikein in de voorverkiezingen van Iowa op Mike Huckabee, een voormalig dominee en oud-gouverneur van Arkansas. Vier jaar later was de winnaar Rick Santorum, een diepgelovige katholiek en oud-senator. Beiden gelden als vaandeldragers van religieus rechts, maar ze maakten in de strijd om de Republikeinse nominatie geen schijn van kans.

De agenda van religieus rechts heeft zich de laatste jaren meer en meer samengesmolten met die van de conservatieve rechtervleugel van de Republikeinse partij. Ze is tegen het homohuwelijk. Tegen abortus. Vóór vuurwapenbezit. Vóór een kleinere overheid. Overwegend wit en oud. Door demografische veranderingen (een snel groeiende groep Latino kiezers) en verschuivingen in sociale waarden (zoals de legalisering van het homohuwelijk) hebben de evangelicals aan kracht ingeboet.

Bovendien zijn de evangelicals geen homogene groep die zich massaal achter één kandidaat stelt. Iowa is daar een goed voorbeeld van. Iemand als Ted Cruz doet het daar goed. De senator uit Texas is een klassieke kandidaat van religieus rechts: zoon van een dominee, ultraconservatief en favoriet van de Tea Party. Hij scoort al maanden hoog in de peilingen in Iowa. Maar een atypische kandidaat als Donald Trump, de drie keer gescheiden miljardair uit New York die zijn geloof licht draagt, kan ook op veel steun rekenen bij evangelicals. Trump is Cruz in de peilingen in Iowa al gepasseerd.

De trouwe kerkgangers van Pella weerspiegelen dat. Gerry Kruis, dochter van Apeldoornse immigranten, beschouwt zich als diep religieus en conservatief. "Ik heb allemaal negatieve dingen uit New York gehoord over Trump. In onze gemeenschap noemen we hem wat wereldser. Maar hij spreekt wel de waarheid, over illegale immigranten bijvoorbeeld. Dat hebben we nodig."

'Geloof voorop'

Fred van den Broek moet juist niets hebben van Trump. "Hij is leuk voor het vermaak, maar soms drukt het grote geld en de grote mond ons geloof weg. Mijn voorkeur gaat eerder uit naar Ben Carson, Rick Santorum of Mike Huckabee. Kandidaten bij wie geloof vooropstaat."

"Het zijn geen gemakkelijke verkiezingen voor ons, er zijn ook zoveel kandidaten”, lacht Gerry Kruis. "We zullen nog heel wat moeten bidden voordat we maandag onze keuze maken."