Polen de straat op tegen nieuwe omstreden regering
Net als vorige week zaterdag worden vandaag tienduizenden mensen verwacht bij anti-regeringsdemonstraties in Polen. Het 'Comité ter verdediging van de Democratie' heeft opgeroepen tot betogingen in Warschau en andere grote steden. "We kunnen niet werkloos vanaf de zijkant toekijken. We moeten ons verzetten", schrijft het comité.
De tegenstanders van de nieuwe regering zijn bang dat die bezig is de democratie in Polen uit te hollen. Bij de verkiezingen van 25 oktober kreeg de partij Recht en rechtvaardigheid (PiS in het Pools) de absolute meerderheid: 235 van de 460 zetels. Daarmee kan partijleider Jaroslaw Kaczynski doen wat hij wil, want hij heeft geen coalitiepartner nodig.
De tegenstanders zijn bang dat PiS niet alleen de macht in de politiek maar ook in de media en de rechterlijke macht wil overnemen. Via Twitter verspreiden ze steeds nieuwe overzichten van de steden waar vandaag wordt gedemonstreerd. Intussen zijn daar ook steden in het buitenland bij, zoals Brussel, Berlijn en Londen.
De meest omstreden stap van de regering is de benoeming van vijf rechters voor het Grondwettelijk Hof, die uitgekozen zijn door PiS. De oude regering had al drie rechters benoemd, maar die heeft de president nu aan de kant geschoven. De zaak ligt uiterst gevoelig, omdat het Grondwettelijk Hof de taak heeft te controleren of de regering en het parlement zich aan de grondwet houden. Het mag dus niet partijdig zijn.
Het comité dat de demonstraties vandaag organiseert, spreekt van een aanval op het Grondwettelijk Hof. "Niet alleen een symbool, maar de belangrijkste garantie van de democratische rechtsstaat." Kaczynski heeft het hof nodig om de grote sociale en politieke hervormingen door te voeren die hij heeft beloofd. Volgens hem verwachten de mensen van de partij met de meerderheid dat die haar programma kan uitvoeren.
Er kwam afgelopen week veel kritiek op de beslissing: voorzitter Martin Schulz van het Europese Parlement sprak zelfs van een staatsgreep. Dat viel natuurlijk verkeerd bij de Poolse regering, die Schulz niet alleen als vertegenwoordiger van de EU ziet maar ook als Duitser. Het was volgens een Poolse minister een voorbeeld van "Duitse arrogantie".
Twee derde meerderheid
De partij van Kaczynski wil bovendien voor de Kerst nog een wet door het parlement loodsen waarin de macht van het hof wordt beperkt. In de toekomst mogen besluiten alleen nog met tweederdemeerderheid worden genomen en moeten dertien van de vijftien rechters aanwezig zijn. Critici zijn bang dat het hof dan praktisch verlamd raakt. De wet wordt waarschijnlijk zonder problemen aangenomen.
Woensdag schreven vijftien politici die nu tot de oppositie behoren een open brief in de Gazeta Wyborcza, de grootste pro-Europese krant van Polen. Het zijn oud-presidenten en oud-premiers die waarschuwen dat een goede controle nodig is, juist als één partij in haar eentje kan regeren.
Burgeroorlog
Oud-president Lech Walesa heeft de brief niet ondertekend, maar ook hij maakt zich grote zorgen. In een interview waarschuwde hij voor een burgeroorlog. De partij van Kaczynski is volgens hem roekeloos en een reden om zich te schamen. Eerder deze week pleitte Walesa al voor een referendum om vervroegde verkiezingen te laten houden als de situatie niet tot rust komt.
Afgelopen zaterdag gingen al ongeveer 50.000 mensen in Warschau de straat op om tegen de nieuwe regering te demonstreren. Een dag later demonstreerden aanhangers van de PiS. Ook partijleider Kaczynski liep toen mee.
Machtige man
Beata Szydlo is de premier van de nieuwe regering, maar Jaroslaw Kaczynski is de machtige man, als leider van de PiS-partij en als hoeder van het verleden van de beweging. Kaczynski was zelf premier in 2006 en 2007. Zijn eeneiige tweelingbroer Lech was president en kwam in 2010 om het leven bij het vliegtuigongeluk bij het Russische Smolensk.
Een van de opmerkelijkste acties van PiS in de afgelopen weken was dat de partij EU-president Tusk wil laten vervolgen voor zijn optreden na de ramp. Tusk was destijds premier en heeft volgens PiS het onderzoek te veel overgelaten aan Rusland, de aartsvijand van Polen. Rusland gaf Polen de schuld van het ongeluk, maar veel PiS-aanhangers geloven dat het een Russisch complot tegen hun president was.
Hongaars voorbeeld
Bij de oppositie en in West-Europa groeit de vrees dat Kaczynski het Hongaarse voorbeeld wil volgen. Daar heeft de nationalistische premier Viktor Orbán de afgelopen jaren met absolute meerderheid geregeerd. Hij heeft zijn greep op media en justitie steeds verder uitgebreid.
De nieuwe Poolse regering verving al na een paar dagen de chefs van de inlichtingendiensten. Ze kondigde aan de publieke omroep te gaan "depolitiseren". Critici vrezen dat dat betekent dat journalisten minder kritisch over de regering mogen zijn.
Ook zou de buitenlandse invloed op de pers minder moeten worden. Zo is de meest verkochte krant in Polen, Fakt, in handen van het Duitse Springer-concern, bekend van Bild.