Duitse neonazi Zschäpe verbreekt zwijgen
Hoe leefde het NSU-trio, de Nationalsozialistischer Untergrund, de groep Duitse neonazi's die verantwoordelijk wordt gehouden voor tien moorden en een serie aanslagen en overvallen? Waarom hebben ze juist deze tien mensen vermoord en hoe zijn die uitgekozen? En werden ze beschermd door agenten van de inlichtingendienst, die eigenlijk de taak hadden neonazi's te schaduwen?
Het zijn een paar vragen die nog altijd niet zijn beantwoord, vier jaar nadat het NSU-trio aan het licht kwam. In november 2011 ontplofte de woning waar ze hadden gewoond in de Saksische stad Zwickau. In de puinhopen vond de recherche bewijsmateriaal waaruit bleek dat de drie achter tien moorden zaten die tot dan toe niet waren opgehelderd: negen op migranten en een op een politieagente.
Vier jaar onderzoek
Tussen 2000 en 2006 werden acht Turken en een Griek vermoord in zes verschillende Duitse steden. De moorden werden in het begin ook wel de 'döner-moorden' genoemd, de politie zocht de daders in Turkse kring, maar vond niets. Er werd ook geen onderling verband tussen de zaken gevonden, tot de explosie in de woning in Zwickau.
Politie en justitie heropenden uiteraard het onderzoek. Ook de deelstaten en een speciale commissie van de Bondsdag onderzochten de zaak. In mei 2013 begon in München de rechtszaak tegen Beate Zschäpe, de enige overlevende van het trio en vier mogelijke handlangers. Maar zij weigert al ruim twee jaar iets te zeggen. Haar advocaat heeft aangekondigd dat ze morgen voor het eerst een verklaring af wil leggen.
Opheldering?
De vraag is nu wat er in die vijftig pagina's staat die de advocaat voor wil lezen. Hoe het trio in die woning leefde? Wie er nog meer van hun misdaden wist? Juridisch relevant is vooral of Zschäpe op de hoogte was van de moordplannen en of ze daadwerkelijk heeft meegeholpen. Ze is aangeklaagd vanwege medeplichtigheid; de moorden werden gepleegd door de twee mannen. Die maakten op 4 november 2011 een eind aan hun leven.
Waarom juist haar vader?
Mehmet Daimagüler, de advocaat van nabestaanden van twee slachtoffers, zegt dat de families nog steeds geen idee hebben waarom juist hun dierbaren het slachtoffer werden. "Mijn cliënte heeft haar vader verloren en weet tot op de dag van vandaag nog niet waarom hij is vermoord. Een verklaring daarvoor zou haar heel veel goed doen."
Maar hij is sceptisch over wat Zschäpe zal prijsgeven. "Ik heb haar van dichtbij kunnen bestuderen. Ze is niet meelevend. Er zijn zoveel bloedige foto's voorbijgekomen in de rechtszaal, het deed haar niets. Dat gedrag is in die twee jaar ook niet veranderd."
Daimagüler is bang dat het vooral een tactische beslissing is, in de hoop op een lagere straf. "Tot nu toe dacht ze misschien dat ze door te zwijgen kans had om vrijgesproken te worden. Nu het daar steeds minder op lijkt, probeert ze het zo. Om te redden wat er nog te redden valt."
Laatste redmiddel
Volgens verslaggevers die het proces de afgelopen twee jaar hebben gevolgd, ziet Zschäpe in haar verklaring inderdaad een laatste redmiddel. Er zijn honderden getuigen gehoord en aan de vragen van de rechter is inmiddels te merken dat hij toewerkt naar het einde. Kennelijk is er voldoende bewijs om tot een vonnis te komen, schrijft een van de vaste volgers van het proces.
Slachtoffer-advocaat Daimagüler verwacht dat Zschäpe zichzelf niet verder zal willen belasten en ook haar kameraden uit de neonazi-scene niet wil verraden. Hooguit zou ze belastende informatie kunnen geven over agenten van de inlichtingendienst, de Verfassungsschutz.
Verschillende informanten hebben contact gehad met het trio, maar er gebeurde nooit iets met die informatie. Als de diensten daar wel achteraan waren gegaan, dan hadden de moordenaars misschien veel eerder gepakt kunnen worden. Ook dat moet voor de nabestaanden een afschuwelijk idee zijn.