Dreigingsniveaus en noodtoestanden; hoe zit dat?

Landen in heel Europa nemen stevige veiligheidsmaatregelen na de aanslagen in Parijs. In Frankrijk geldt de noodtoestand en België verhoogde het dreigingsniveau voor Brussel van 3 naar 4. In Nederland is het niveau nog altijd 'substantieel'. Wat betekenen al die maatregelen en wat zijn de verschillen?

Nederland: substantieel

Het zijn de oorlogen in Syrië en Irak en de jihadgangers die daarnaartoe gaan die Nederland in maart 2013 doen besluiten het dreigingsniveau te verhogen. Op dat moment geldt niveau 2. De dreiging is beperkt, maar de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) krijgt steeds meer aanwijzingen dat de kans op aanslagen in ons land reëel is en schaalt op naar niveau 3: substantieel.

"De strijd in Syrië en Irak en de jihadgang spelen een prominente rol in de dreiging tegen Nederland. Gemiddeld reizen ongeveer vijf personen per maand uit", schrijft de NCTV. Het is de derde keer in zijn bestaan dat de NCTV het dreigingsniveau verhoogt naar 'substantieel'. Dat gebeurde ook in 2005 en 2008.

Kritiek?

"Hoe Nederland eruitziet op het moment dat het dreigingsniveau wordt opgeschroefd, is onmogelijk te zeggen", zegt Jelle van Buuren, onderzoeker aan het Centrum van Terrorisme en Contraterrorisme van de Universiteit van Leiden.

Hoe Nederland op zo'n geplande aanslag gaat reageren, hangt af van de dreiging, zegt hij. "Om op te schalen naar het hoogste niveau, 'kritiek', moet er sowieso sprake zijn van een op handen zijnde aanslag. Vervolgens is de vraag hoe die dreiging eruitziet. Daar moet naar gehandeld worden. Als terroristen bijvoorbeeld van plan zijn een legerbasis in het oosten van het land aan te vallen, dan is de situatie daar kritiek, maar dan ga je niet heel Amsterdam ook meteen platleggen."

Doorsnee Nederlander

Van Buuren geeft de vorige verhoging van het dreigingsniveau als voorbeeld. "De reden om dat op te schalen naar 'substantieel', was de jihadgang vanuit Nederland naar Syrië en Irak. In dat geval richten de inlichtingendiensten zich op individuen. Dat is een heel concrete dreiging. De regering bekijkt dan of maatregelen nodig zijn. Een maatregel zou bijvoorbeeld het afnemen van de Nederlandse nationaliteit zijn. Dat is nu een wetsvoorstel. En daar merkt de doorsnee Nederlander dus nauwelijks iets van."

Op dit moment is er geen reden om het dreigingsniveau van Nederland opnieuw te verhogen. Ook niet na de aanslagen in Parijs, zegt de NCTV. Wel zijn er de laatste tijd nieuwe dreigingen. Nederlandse jihadisten maken bijvoorbeeld promotie binnen Islamitische Staat en het extremisme in het vluchtelingendebat neemt toe. Maar concrete aanwijzingen voor een op handen zijnde aanslag zijn er niet. Het opschalen van het dreigingsniveau naar 'kritiek' is dan ook niet nodig.

België: ernstig en zeer dichtbij

"We hebben vrij gedetailleerde informatie waaruit blijkt dat een aanslag dreigt, zoals in Parijs", zei de Belgische premier Charles Michel zaterdag op een persconferentie. Sinds zaterdagnacht is dreigingsniveau 4 van kracht in hoofdstad Brussel, wat inhoudt dat een dreiging "ernstig en zeer nabij" is.

Oorlogsgebied

De hele dag rijdt de Brusselse metro niet en de voetbalwedstrijden worden afgelast. De besturen van alle negentien Brusselse gemeenten krijgen het advies om grote evenementen op hun grondgebied te annuleren. En dat gebeurt. Ook cafés en restaurants gaan 's avonds dicht. Scholen, universiteiten en hogescholen in de Belgische hoofdstad sluiten de deuren.

Het Belgische ministerie van Binnenlandse Zaken raadt burgers aan om niet naar plaatsen te gaan waar veel mensen komen: ga niet naar concerten, grote evenementen, drukke winkelstraten, stations en luchthavens.

Dreigingsniveau 3

In de rest van België blijft niveau 3 van kracht, dat het Orgaan voor de Coördinatie en de Analyse van de Dreiging vorige week dinsdag 'voor het ganse grondgebied' afkondigde: dreiging is "mogelijk en waarschijnlijk". De inzet van de veiligheidsdiensten is vergroot. 520 militairen zijn de straat opgestuurd, de controles aan de grenzen zijn strenger.

Noodtoestand

De Franse president Hollande kondigde direct na de aanslagen in Parijs de noodtoestand af. "Dat wil zeggen dat bepaalde plekken worden afgesloten. Het verkeer kan stilgelegd worden. Er kan ook besloten worden dat in de directe omgeving van Parijs zoekacties gehouden worden. De noodtoestand geldt voor het hele land", sprak hij midden in de nacht. De politie, veiligheidsdiensten en het leger krijgen daardoor meer bevoegdheden.

Dankzij de noodtoestand zijn er de afgelopen dagen honderden huiszoekingen geweest. Meer dan honderd mensen zijn aangehouden en er zijn wapens gevonden.

Nederland

In Nederland is de noodtoestand nooit eerder afgekondigd. Van Buuren: "Als dat wel gebeurt, dan betekent dat dat alles wat de normale gang van zaken is, kan worden opgeschort." De veiligheidsdiensten krijgen meer bevoegdheden. "Ze kunnen bijvoorbeeld sneller overgaan tot huiszoekingen of arrestaties, je kunt het leger de straat op sturen."

Wel zijn in Nederland in het verleden maatregelen genomen die min of meer vergelijkbaar zijn met die in Brussel en Frankrijk. "Denk bijvoorbeeld aan de treinkaping van Molukkers bij De Punt in 1977. Daar werden ook gevechtstoestellen en mariniers naartoe gestuurd", zegt Van Buuren. Een Brusselse situatie zagen we ook in 2004 bij de politie-inval in het Laakkwartier in Den Haag, waar twee leden van de Hofstadgroep zich ophielden.

"De hele straat werd belegerd. Bijzondere eenheden werden eropaf gestuurd, sluipschutters lagen op de daken: het hele geweldsspectrum bestormde de wijk. Dat is te vergelijken met wat we bijvoorbeeld in de Brusselse wijk Molenbeek zagen de afgelopen week, maar in die tijd kenden wij nog niet zoiets als dreigingsniveaus."