Helmut Schmidt: gerespecteerd als der Macher

Helmut Schmidt (1918-2015) was bondskanselier van West-Duitsland van 1974 tot 1982. De sociaal-democraat stond bekend als Der Macher, vanwege zijn pragmatische en daadkrachtige aanpak. Hij was regeringsleider in een moeilijke tijd, toen West-Duitsland voor het eerst te maken kreeg met een diepe economische crisis, met terrorisme van links en met massale protesten tegen het plaatsen van kruisraketten.

Schmidt maakte zich sterk voor de ontspanning tussen Oost en West en stond samen met de Franse president Giscard d'Estaing aan de basis van het Europees Monetair Stelsel, een voorloper van de euro.

Na zijn vertrek uit de politiek werd Schmidt co-uitgever van weekblad Die Zeit, wat hij tot zijn dood bleef.

'Protestpolitici'

Ondanks zijn hoge leeftijd was de elder statesman nog regelmatig te zien in tv-programma's en bij congressen van de sociaal-democraten. Binnen de SPD bleef hij enorm populair.

De Hamburger werd gezien als een nuchtere pragmaticus, die een broertje dood had aan 'protestpolitici' die waren voortgekomen uit de studentenbeweging. Mensen met een visie adviseerde Schmidt "om naar de dokter te gaan".

Schmidt werd geboren in 1918. Zijn vader was Joods, maar die wist dat kundig voor de nazi's verborgen te houden. Tijdens de Tweede Wereldoorlog diende Schmidt als officier aan het oostfront. Daarvoor kreeg hij het IJzeren Kruis, een hoge militaire onderscheiding.

Kort na de oorlog werd Schmidt lid van de SPD. Na een periode in de landelijke politiek werd hij in 1961 senator in Hamburg. Een jaar later kreeg hij landelijke bekendheid door zijn optreden tijdens een watersnoodramp, die aan 300 Hamburgers het leven kostte.

In 1966 keerde Schmidt terug in de landelijke politiek als fractieleider van de SPD in de Bondsdag. Partijleider Willy Brandt vormde toen met de CDU/CSU een Grote Coalitie. Vanaf 1969 was Schmidt minister in het kabinet van Brandt, het eerste linkse kabinet in West-Duitsland. Toen Brandt in 1974 moest opstappen, werd Schmidt de vijfde Duitse bondskanselier.

Tijdens zijn kanselierschap kreeg hij te maken met een zware economische crisis en de terreur van de Rote Armee Fraktion, die tijdens de 'Duitse herfst' een hele serie aanslagen pleegde. Zo kaapten RAF-terroristen in 1977 een vliegtuig van Lufthansa. Na vijf dagen besloot Schmidt het toestel te laten bestormen. Alle gijzelaars kwamen vrij. Op dezelfde dag pleegden drie RAF-kopstukken zelfmoord in de gevangenis.

Respect

In Europa trok Schmidt op met zijn vriend de Franse president Giscard d'Estaing. Ze stonden aan de wieg van het Europese Monetair Stelsel, dat uiteindelijk zou uitlopen op de euro.

Vanwege zijn kordate optreden tijdens de Duitse herfst en zijn succesvolle economische beleid genoot Schmidt internationaal veel respect. Maar hij kreeg ook tegenwind, vooral uit zijn eigen partij. De linkervleugel van de SPD hekelde zijn liberale economisch beleid.

Aanslag

Begin jaren tachtig kwam de sleet in de onaantastbare Schmidt. Zijn partij had grote moeite met het NAVO-dubbelbesluit, waarvan Schmidt de geestelijk vader was.

Het dubbelbesluit was een reactie op het stationeren van Russische nucleaire middellangeafstandsraketten (de SS20's) in Oost-Europa. Schmidt wilde ook middellangeafstandsraketten met een nucleaire lading in West-Europa plaatsen, maar tegelijkertijd met de Sovjet-Unie onderhandelen over ontwapening.

Het dubbelbesluit leidde tot massale protesten van de vredesbeweging. In 1981 demonstreerden in Bonn een half miljoen mensen tegen de kernwapens. In de hoogoplopende discussie daarover dreigde Schmidt met aftreden. Begin 2013 werd bekend dat hij vanwege het besluit zelfs een aanslag op zijn leven vreesde.

Zijn politieke val volgde in 1982. Een nieuwe economische crisis leidde ook tot crisis in het kabinet. Na onenigheid over een nieuwe begroting liep de liberale coalitiepartner FDP over naar de christen-democraten. Schmidt werd op 1 oktober 1982 weggestemd als kanselier. De CDU'er Helmut Kohl volgde hem op.

Na zijn kanselierschap keerde Schmidt terug naar Hamburg en werd hij uitgever van weekblad Die Zeit. Hij richtte een stichting op die moest zorgen voor het samengroeien van Oost- en West-Duitsland na de val van de Berlijnse Muur. De oud-kanselier verzoende zich ook met zijn partij, die tijdens Schmidts kanselierschap zelden als één blok achter hem had gestaan.

Mentholsigaretten

Privé was Schmidt heel wat minder spraakmakend dan als politicus. Hij was 68 jaar getrouwd met Hannelore Glaser († 2010), die de meeste Duitsers alleen kennen als Loki. Behalve first lady was zij een bekende natuur- en milieuactivist.

Het echtpaar hoorde bij de bekendste rokers van Duitsland. De oud-kanselier rookte naar eigen zeggen twee pakjes mentholsigaretten per dag. In 2011 werd de publieke zender ARD aangeklaagd omdat er een asbak was klaargezet bij een tv-interview en Schmidt daar dankbaar gebruik van maakte.

Op de vraag van een journalist wat een goede politicus moet hebben, zei Schmidt: "Wilskracht. En sigaretten."