De vergeten Wehrmacht-eenheid van Spitsbergen

Door redacteur Floris van den Driesche

Vandaag precies zeventig jaar geleden gaven de laatste Duitse militairen zich over aan de geallieerden. Bijna vier maanden na het einde van de Tweede Wereldoorlog in Europa was daarmee ook voor de elf laatste pionnen van het Derde Rijk de oorlog voorbij.

Het was nooit hun bedoeling om de overgave zo lang uit te stellen. Toen de Duitse generaal Jodl op 7 mei 1945 in het Franse Reims de onvoorwaardelijke capitulatie tekende van de Duitse strijdkrachten, had kennelijk niemand eraan gedacht dat in de vrieskou op het Noorse eiland Spitsbergen nog altijd een Duitse eenheid gelegerd was voor een geheime missie. De legerleiding was hen totaal vergeten.

Duikboot

In de zomer van 1943, als de oorlog nog in volle gang is, worden enkele tientallen jonge Duitse telegrafisten in de Oostenrijkse Alpen klaargestoomd voor een geheime missie. De jongens zelf weten niet wat de plannen zijn, maar gezien de bittere omstandigheden waaronder ze hun trainingen afwerken krijgen ze wel hun vermoedens.

Pas een jaar later, terwijl de tien uitverkorenen in de Noorse havenstad Tromsø op een duikboot staan te wachten, vertelt geoloog en gelegenheidscommandant Wilhelm Dege wat ze gaan doen: een weerstation opbouwen op Spitsbergen. Het Duitse leger ligt van alle kanten onder vuur en de legerleiding wil weten wat voor weer er naar Europa komt, zodat marineschepen zich kunnen voorbereiden op zware storm en de luchtmacht weet wat voor bewolking eraan komt.

Als het station is opgebouwd, kan Operatie Haudegen beginnen. Zoals afgesproken stuurt de eenheid elke dag vijf versleutelde radiogrammen met de laatste weersverwachtingen naar het weerstation in de haven van Tromsø. Commandant Dege gebruikt de resterende tijd voor wetenschappelijk onderzoek in het poolgebied.

De omstandigheden binnen de poolcirkel zijn zwaar. De temperatuur daalt geregeld tot veertig onder nul en sneeuwstormen maken het er niet beter op. "Toch was het een schitterende tijd", zegt Siegfried Czapka in 2010 tegen het Duitse blad Der Spiegel. Hij was 19 toen hij aankwam op Spitsbergen. "Het was een onvergetelijke ervaring. Behalve bier hadden we daar alles."

Maar terwijl de marconisten op de ijsvlakten van Spitsbergen weinig te vrezen hebben van de geallieerden, lijdt het Duitse leger op het Europese vasteland grote verliezen. Eind april 1945 informeert de Duitse luchtmacht naar landingsmogelijkheden nabij het weerstation, met de bedoeling de groep-Haudegen op te halen. In allerijl leggen de mannen een geïmproviseerde landingsbaan aan en wachten enkele dagen af. "Maar er kwam geen gebrom van vliegtuigmotoren", zegt Dege in zijn boek Gefangen im arktischen Eis (Oceanum Verlag, 2006). "In plaats daarvan hoorden we op de radio dat Duitsland had gecapituleerd."

Tafeltennis

Bij de groep-Haudegen slaat de vertwijfeling toe. De mannen willen terug naar huis, om te zien hoe het is met het thuisfront, of wat daar nog van over is na de capitulatie. Maar dat kan alleen door radiocontact te leggen met de geallieerden, wat waarschijnlijk zal leiden tot lange gevangenisstraffen. Dege blijft optimistisch. "De bemanning van een weerstation kan onmogelijk tot oorlogsmisdadigers gerekend worden."

Het radiocontact met het station in Tromsø , inmiddels weer bemand door Noren, verloopt moeizaam. Meerdere keren geven de mannen van Haudegen hun coördinaten door via de golflengten die de geallieerden gebruiken, maar een schip of vliegtuig komt er niet. Dege doodt de tijd door de natuur in te trekken en onderzoek te doen. In het weerstation vermaakt de eenheid zich met tafeltennis, totdat ook het laatste balletje kapot is.

Tegen het einde van augustus stuurt Noorwegen het verlossende bericht: begin september komt er een schip naar Spitsbergen. Het ongeloof maakt plaats voor opluchting als er in de nacht van 3 op 4 september een zeehondenjachtschip afmeert bij weerstation Haudegen. Dege staat erop zich formeel over te geven aan de Noorse schipper. "Ik weet niet hoe dat werkt", zegt kapitein Albertsen. "Maak je niet ongerust; ik eigenlijk ook niet", antwoordt Dege, die daarop zijn pistool overhandigt aan de kapitein. Daarmee is de capitulatie, bijna vier maanden na de handtekening van Jodl, alsnog voltooid.

Krijgsgevangenen

Bij aankomst in de haven van Tromsø worden de Duitsers onmiddellijk gevangengenomen. Na drie maanden krijgsgevangenschap keert Dege in december terug naar West-Duitsland. Hij gaat werken als geoloog en gaat in 1976 met pensioen. Drie jaar later overlijdt hij.

De andere mannen worden nog in september 1945 vrijgelaten. De vijf uit het oosten van Duitsland krijgen van het Russische bewind in de DDR geen toestemming om terug te keren. Later worden ze wel toegelaten tot West-Duitsland en van daaruit weten ze alsnog hun families in de DDR te bereiken. De elf zoeken elkaar na de oorlog nog geregeld op. Siegfried Czapka, de jongste van het stel, is op 12 augustus 2015 overleden. Hij werd 90 jaar.

Het voormalig weerstation op Spitsbergen staat daar nog altijd en is tegenwoordig historisch erfgoed van Noorwegen. Zo staat de herinnering aan de vergeten mannen van Haudegen zeventig jaar na dato nog altijd overeind.