Europese Spelen in Bakoe met twee gezichten

Het leek een onschuldig berichtje op Facebook. Een meisje van twee bedankt het IOC, het EOC en de regering van Azerbeidzjan voor het organiseren van de Europese Spelen en het mooi maken van haar stad. Onderaan het bericht stond haar foto. Stralend middelpunt van haar eigen verjaardagsfeestje. Een paar dagen lang ging het bericht de wereld over. Inmiddels is het bericht van Facebook verwijderd.

Fereh Meherremova, zij was het op de foto op Facebook, was een van de zestien slachtoffers van een uitslaande brand in een flat in de wijk Bineqedi in Bakoe. Volgens de autoriteiten werd de brand veroorzaakt door ondeugdelijk, goedkoop materiaal (polyurethaan) waarmee de flat kort voor de Europese Spelen was omhuld. Het licht ontvlambare plastic moest verhullen dat de flat zijn beste tijd - die van de Sovjet-Unie – al lang achter zich heeft.

Buiten zicht

Nog geen maand later is de uitgebrande flat opnieuw aan het zicht onttrokken. Zichtbaar is het zeil dat aan vier zijden is opgetrokken. Minder zichtbaar is de politie, die voortdurend in de gaten houdt wie de flat benadert. De flat is ontoegankelijk, bewoners hebben geld gekregen om niet met de media te praten.

Het verhaal van de flat in Bineqedi zegt veel over de manier waarop Azerbeidzjan zich wil presenteren aan de wereld. Ogenschijnlijk zijn de eerste Europese Spelen buitengewoon goed georganiseerd. De faciliteiten zijn top, de boulevard langs de Kaspische Zee is levendig, de mensen lijken vrolijker dan anders. Sportief heeft het gastland ook alle reden om vrolijk te zijn. Dankzij een zee aan medailles in met name worstelen en karate gaat Azerbeidzjan na drie dagen aan kop in het medailleklassement.

Jaknikkers

Maar achter de façades van Bakoe sluimert een andere werkelijkheid: van armoede, controle en repressie. Het contrast is groot, tussen de blinkende binnenstad van Bakoe en de nederzetting Balakhani, op een steenworp van het olympisch stadion. Bij het binnenrijden van de nederzetting valt het oog op een bord waarop staat: verboden te fotograferen.

In Balakhani regeren de jaknikkers, die permanent olie uit de grond pompen. Tussen die jaknikkers is de armoede schrijnend. Hier wordt gewoond, geleefd en thee gedronken. “Het is mooi dat zulke spelen naar Azerbeidzjan zijn gebracht”, vertelt een oliewerker. “Zo leert men Azerbeidzjan kennen. Het is mooi.” De eigenaresse van het theehuis is niet gediend van vragen. Wegwezen. Of ze belt de politie.

Gevangenen

De Europese Spelen zijn bedoeld om het land aan de wereld te tonen. Maar de autoriteiten bepalen graag zelf wat we te zien krijgen. Enige tijd geleden kwam Balakhani voor in een kritisch artikel dat de Engelse krant The Guardian publiceerde over de Europese Spelen. Als straf werd het visum van journalisten van de krant voor de Europese Spelen geweigerd.

Volgens Amnesty International zitten op dit moment zo’n honderd politieke gevangenen in een Azerbeidzjaanse cel. Twintig daarvan werden in de tweede helft van 2014 gearresteerd, nota bene op het moment dat Azerbeidzjan voorzitter was van de Raad van Europa.

Gevlucht naar Zwitserse ambassade

Journalist Emin Hüseynov had geen zin in gevangenisstraf. Uit angst om gearresteerd te worden zocht hij in augustus 2014 zijn toevlucht in de Zwitserse ambassade, middenin de feeërieke oude stad van Bakoe. Tien maanden zat hij daar verschanst. Zat, want hij heeft het land inmiddels verlaten. Zaterdag, de dag na de openingsceremonie, vloog Hüseynov in het vliegtuig van de Zwitserse minister van Buitenlandse Zaken Didier Burkhalter naar Bern.

Voor het Europees Olympisch Comité (EOC) allemaal geen reden om aan de bel te trekken nu de Europese sportwereld in Bakoe is neergestreken. "Wij kunnen een soevereine staat niet de wet voorschrijven. Waar dit toernooi ook plaatsvindt, wij zijn geen politieke organisatie. Wij zijn een sportorganisatie die staten niets kan opleggen", ontliep voorzitter Patrick Hickey de lastige vragen over de mensenrechten.