'Prins Frederik was beter dan onze eerste koningen'

• Lambert Teuwissen

  Redacteur

Decennialang was hij kroongetuige van de vorming van de Nederlandse monarchie. Prins Frederik. Zoon, broer en oom van de eerste drie Nederlandse koningen. "Willem I waardeerde hem, Willem II wist dat hij een hoop aan hem te danken had, Willem III had een pesthekel aan hem", vat Anton van de Sande zijn leven samen.

De ondertitel van het boek dat Van de Sande afgelopen week presenteerde, luidt Gentleman naast de troon. Als ongekroonde pater familias van de Oranjes speelde de onkreukbare en tactvolle Frederik (1797 - 1881) namelijk een cruciale rol in de stormachtige beginjaren van de Nederlandse monarchie.

"Het is overdreven om te zeggen dat hij de enige fatsoenlijke Oranje van de 19de eeuw is", lacht Van de Sande, "maar hij was beter dan de regerende vorsten".

"Hij is eigenlijk de eerste van de Oranjes die doorhad dat ze heel erg moesten uitkijken hoe ze overkwamen op de bevolking en op de andere dynastieën in Europa. Hij hield dat prestige in de gaten."

"Hij lijkt het meest op Beatrix, die ook zo goed weet wat de essentie is van koningschap: symboolwaarde en dat ongeschonden doorgeven aan de volgende generatie."

Oliemannetje van de Oranjes

Frederiks status binnen de familie nam een vlucht na het overlijden van zijn broer, Willem II, in 1849. Niet alleen was hij nu de oudste binnen de familie, al snel werd er op hem een beroep gedaan als oliemannetje van de Oranjes.

Willem II was namelijk met een enorme schuld gestorven. Een internationaal schandaal werd voorkomen doordat de rijke Frederik een miljoen gulden kon aflossen bij Willems zwager, tsaar Nicolaas I.

Moeilijker te bezweren was een dreigende constitutionele crisis: de zoon van Willem II, beoogd koning Willem III, zat namelijk helemaal niet te wachten op de troon. Zijn macht was drastisch ingeperkt door de grondwet van 1848 en Willem had zijn kont tegen de krib gegooid.

"Frederik wist dat als Willem weigerde de troon te aanvaarden, de Oranjes in Europa af zouden gaan. Hij appelleerde er bij Willem aan dat diens vrouw Sophie er ook recht op had koningin te worden. En hij beloofde plechtig hem te helpen."

Huwelijkscrisis Willem III

Frederiks raad en daad waren hard nodig gedurende de regeerperiode van zijn neef. Zo was het koninklijk huwelijk ronduit slecht. Frederik wist door een scheiding van tafel en bed te voorkomen dat het huwelijk volledig op de klippen liep.

Van de Sande denkt dat Frederik begrip heeft gehad voor de situatie van Willem III. "Hij wist dat de koning niet echt een rotzak was, maar onhandig en lomp. Willem III was een beetje vals gemaakt door zijn vrouw, die op hem neerkeek. Hij was een lomperik, maar ze liet het erg merken dat ze boven hem stond."

Dat de koning hem soms duidelijk liet weten dat hij niet zat te wachten op zijn advies, moet Frederik op de koop toegenomen hebben, denkt Van de Sande. "Willem heeft Frederik wel eens openlijk beledigd, maar ja, dat deed hij bij zo veel mensen."

Frederik groeide ondertussen uit tot een van de bekendste leden van het Koninklijk Huis. "Hij was populair. Hij was een begrip. Op zijn verjaardag werd de vlag uitgestoken en waren er militaire parades. Zeker de laatste tien jaar van zijn leven was hij de enige Oranje met een normaal familieleven, met kleinkinderen en achterkleinkinderen."

Dat tegenwoordig velen niet meer van het bestaan van Frederik weten, begrijpt Van de Sande wel. "Het is al heel wat dat we nog weten wie de koningen waren. Ik kan het begrijpen dat we na een eeuw niet al die prinsen en prinsessen meer kennen."

Bovendien, vult Van de Sande aan, Frederik zelf zou het als een compliment hebben gezien. Hij straalde rust uit naast al die roerige koningslevens. "Hij zou het zelf zo hebben gewild. Dat hij nu onbekend is, zou hij de kroon op zijn werk hebben gevonden."