Geert Mak: elite moet weer moed tonen

• Jeroen Wielaert

  Verslaggever

De Nederlandse elite heeft nieuwe moed nodig om dwars te liggen. Ook moet er de empathie zijn om te voelen wat er in de rest van de samenleving gaande is. Dat was de boodschap van Geert Mak bij het ontvangen van de Gouden Ganzenveer, Nederlands belangrijkste onderscheiding voor kwaliteitspublicaties met grote maatschappelijke betrokkenheid.

"Pak het op!", was de slogan van de schrijver van populaire boeken als De Eeuw van mijn Vader en In Europa.

Domineeszoon Mak (1946) is zelf geen prediker geworden, maar heeft zijn geheel eigen, prominente rol gekregen als schrijver van sociale belijdenissen. Voor het grote publiek is hij uitgegroeid tot een warme gids, op trektochten door de geschiedenis van dichtbij en ver weg.

Mak heeft alles aan woelingen meegemaakt, revoltes zien komen en doven. Na grondige omzwervingen door Europa en Amerika beziet hij het vaderland in een verbouwde boerderij ten noorden van Leeuwarden en een appartement in Amsterdam.

Bij het verwerven van de Gouden Ganzenveer denkt hij niet dat de pen van tegenwoordig minder scherp is. Hij zegt: "Mensen kunnen nog aardig van slag zijn door de pen. Maar andere media zijn ook belangrijk geworden. Televisie is een enorm machtsmiddel. Om maar niet te zwijgen van het internet, het geruis van Twitter. De oude scherpte bestaat nog wel degelijk, maar is ook bot geworden door gebrek aan moed."

Nederland heeft links en rechts nog scherpe opinieleiders genoeg, met columnisten als Rob Hoogland (de Telegraaf), Bert Wagendorp (de Volkskrant) en Bas Heijne (NRC).

Het gaat Mak om een kwaal bij een veel grotere vaderlandse voorhoede. Die is in het begin van deze eeuw kopschuw gemaakt door Pim Fortuyn en daarna door Geert Wilders, met permanent herhaalde sneren over de blindheid voor de noden van het volk.

"Die elite heeft zich dat enorm aangetrokken, is misschien geschrokken van die blindheid. Dat is een enorm gevaar van elites. Maar Nederland heeft zoals elk land een elite. Daar is niks mis mee. Je hebt een elite nodig", vindt Mak.

"Dat bashen van de elite slaat helemaal nergens op, terwijl het ook heel goed te begrijpen is. Want de elite is schuw geworden. De elite wordt aangevallen, omdat de elite aanvechtbaar is. Mijn terrein, de schrijvende elite, is ook schuw geworden vanwege het publicitaire geweld dat om je heen raast. Ze weten het ineens niet meer zo goed. Het gaat ook om een belangrijke eigenschap en dat is moed. De courage is kwijtgeraakt."

"Mijn verhaal is een pleidooi, zeker voor de groep rond de Gouden Ganzenveer: pak het op, denk niet alleen aan kwaliteit, of een carrière, maar heb de courage om dwars te liggen en heb tegelijk de empathie om aan te voelen wat er in de rest van de samenleving aan de hand is. Kwaliteit, empathie en courage. Daar gaat het om."

In zijn oproep doelt Mak ook op de publieke omroep. "Absoluut. Het is een heel goed voorbeeld. Het is een frontlinie in het gevecht om de culturele tegenkracht. Ik vind de omroep heel zorgelijk. Ze hebben juist de functie om voorop te lopen, om nieuwe wegen te bewandelen en juist niet volgend te zijn."

"De hele trend van kijkcijfers is rampzalig, omdat je alleen maar bezig bent om mensen te volgen. Je onderschat het publiek op een enorme manier. Alsof mensen alleen maar zuurstokken willen hebben. Op één zender, NPO 2, mag het wat ingewikkelder worden en voor de rest is het alleen maar op de hurken zitten. Ik vind het heel vaak een belediging voor het publiek en ook voor de zogenaamde gewone man. Er zijn heel veel mensen die best in ingewikkelde dingen geïnteresseerd zijn en twee keer drie kwartier televisie willen zien over de eurocrisis, omdat het hen in hun vezels raakt en ze het er op elke verjaardagsvisite over hebben."