GGZ-patiënten in Heiloo tegen de regels in gebruikt bij onderzoek

In een GGZ-instelling in Heiloo zijn psychiatrische patiënten tegen de regels in gebruikt in een onderzoek met medicijnen. Het gaat om mensen met zware aandoeningen die in de instelling wonen en volgens hun familie wilsonbekwaam zijn. Dat meldt het onderzoeksprogramma Zembla vandaag op basis van documenten en gesprekken met anonieme personeelsleden.

De proefpersonen ondergingen maandenlang een behandeling met een combinatie van twee middelen. De onderzoeker had alleen toestemming voor een onderzoek bij wilsbekwame ambulante patiënten, dat wil zeggen patiënten die voldoende functioneren om zelfstandig te wonen en weten waar ze ja of nee tegen zeggen.

Klokkenluider

De zaak is intern aangekaart door de persoonlijk begeleidster van een patiënt die aan paranoïde schizofrenie lijdt. Volgens deze verpleegkundige is de man niet wilsbekwaam. Zijn ouders en broer delen die mening. Toch heeft de onderzoeker de man overgehaald om mee te doen. Voor een tweede patiënt geldt volgens familieleden met wie Zembla sprak hetzelfde.

De verpleegkundige die als klokkenluider optrad en een brief schreef aan de Raad van Bestuur van GGZ Noord-Holland Noord is ontslagen. Ze heeft een spreekverbod opgelegd gekregen op straffe van een hoge boete. Familieleden van patiënten kregen pas na de brief van de klokkenluider te horen dat hun familieleden al een jaar meededen aan een onderzoek.

Onderzoeksprotocol

Het onderzoek is uitgevoerd in strijd met het onderzoeksprotocol. Voor een onderzoek met menselijke proefpersonen moet vooraf toestemming worden gevraagd bij een ethische commissie. Afwijken van het protocol mag niet zonder voorafgaande toestemming.

Hoogleraar gezondheidsrecht Frans van Wijmen zegt in de Zembla-uitzending dat zonder toestemming afwijken van het onderzoeksprotocol verboden is: "Dan handel je in strijd met de wet. Dat kan een misdrijf zijn waarvoor je vervolgd zou kunnen worden."

Ethische commissie

Er was wel toestemming gegeven voor een onderzoek met wilsbekwame ambulante patiënten. In de loop van de studie heeft de onderzoekster, die wil promoveren op het onderzoek, ook 22 patiënten ingesloten die in de instelling wonen en soms 24 uur per dag intensieve zorg krijgen. Dat was tegen de regels.

Achteraf is alsnog een aanvraag ingediend maar omdat het onderzoek al afgerond was, heeft de ethische commissie geen toestemming meer gegeven voor afwijking van het protocol. Uit de documenten waarover Zembla beschikt, blijkt dat de klokkenluider en een aantal andere personeelsleden vinden dat alle 22 bewoners van de instelling niet zelf in staat waren om toestemming te geven voor hun deelname aan het onderzoek.

De psychiater van GGD Noord-Holland Noord in Heiloo en het bestuur van de instelling wilden niet praten met Zembla. Promotor professor Lieuwe de Haan, hoogleraar psychiatrie in het AMC in Amsterdam, zegt dat er een vergissing is gemaakt. "De opgenomen patiënten zouden verzorgd worden door dezelfde teams die ook ambulante patiënten verplegen en werden om die reden aan het onderzoek toegevoegd", zegt hij.

Richtlijn

Volgens Van Wijmen doet dat niet ter zake. "Daar gaat het niet om, je moet kijken of die patiënt 24 uur of een kortere tijd onder behandeling is in de instelling. Die noem je dan dus niet ambulant." Van Wijmen heeft leiding gegeven aan een commissie die voor de artsenorganisatie KNMG een richtlijn heeft opgesteld om de wilsbekwaamheid van proefpersonen vast te stellen.

Zembla: 'Experimenteren met patiënten', woensdag 15 april, 20.25 uur bij de VARA op NPO 2.