'Oorlogskunst' te zien in het Stedelijk

"Wij hebben zestien werken in huis waarvan wij vermoeden dat er iets niet in de haak is met de herkomst ervan", zegt conservator Margriet Schavemaker van het Stedelijk Museum in Amsterdam. Het gaat om stukken van bekende schilders als Kandinsky, Matisse en Jan Toorop.

De schilderijen zijn vanaf vandaag te zien op de tentoonstelling Het Stedelijk in de Oorlog, waar de mogelijk geroofde collectie van het Stedelijk centraal staat.

"Het gaat over het herkomstonderzoek dat wij, net als de andere Nederlandse musea, verrichten naar onze collectie", zegt Schavemaker. "De vraag is wat er in de collectie is gekomen sinds 1933, toen Adolf Hitler aan de macht kwam, en 1945. Is er iets in onze collectie dat mogelijk onder dwang van de omstandigheden van eigenaar is gewisseld? Kortom hoort het thuis in het museum of niet?"

Het onderzoek leverde de zestien werken op waar twijfels over zijn. Over drie is inmiddels iets meer duidelijk, maar daar kan het museum nog niets over zeggen. Het Stedelijk hoopt dat mensen die meer weten over de herkomst van de kunststukken zich melden.

Bunker

Het Stedelijk heeft volgens Schavemaker een heel bijzondere band met de oorlog. "We laten de kunst zien met allerlei verhalen eromheen." Zo was het Stedelijk het eerste museum in Nederland dat een speciale bunker liet bouwen ter bescherming van de collectie.

De latere museumdirecteur Willem Sandberg, toen nog conservator, nam het initiatief voor de bouw. Hij had in 1938 de verwoestingen gezien die de Spaanse burgeroorlog had aangericht en besloot in de duinen bij Castricum een veilige opslagplaats aan te leggen.

Niet alleen de werken van het Stedelijk, maar ook andere collecties werden er bewaard. De Nachtwacht heeft er even gelogeerd, net als stukken uit de collectie van het Boijmans van Beuningen. Veel Joodse verzamelaars brachten hun verzameling ook onder in de bunker.

Oude filmpjes

De expositie laat herontdekt beeldmateriaal zien van de bunker tijdens de oorlog, met onder meer een rondleiding door Sandberg. "Het bijzondere aan de tentoonstelling is dat we die oude filmpjes en werk van minder bekende schilders combineren met de topstukken van Kandinsky en Matisse", zegt Schavemaker. "Dat maakt het zo'n unieke tentoonstelling."