Hoe spreek jij 'm uit, je buurman, je vrouw, je vriendin, je collega, je zus, je broer en je vader of moeder? In Nederland wordt de letter r op maar liefst twintig verschillende manieren uitgesproken. Taalkundige Koen Sebregts onderzocht alle varianten en verdedigt zijn proefschrift morgen aan de Universiteit Utrecht. Vandaag spraken we met 'm.
"Er zijn twintig verschillende r-en in Nederland, maar het ligt er maar net aan hoe fijnmazig je die bekijkt. Sommigen zeggen bijvoorbeeld dat het er maar drie zijn: de tongpunt-r, de huig-r, en de Gooise r. Maar binnen die groepen zijn er ook weer verschillen."
Ik heb een zachte g, maar ook een harde r
Hoe komt het dan toch? Want de letter p klinkt in heel Nederland hetzelfde, en we kennen de zachte g en de harde g, maar de r spreekt heel Nederland kennelijk op een andere manier uit. "Doordat het uitspreken van de r heel vaak mis gaat. Als je die snel uitspreekt, dan klinkt 'ie de ene keer anders dan de andere", legt Sebregts uit.
"Er zijn allerlei varianten op de uitspraak van de r. En als er één variant is, komen er daarvan ook meteen weer varianten om de hoek kijken. Die r-varianten veranderen, maar de p en de m niet, want die gaan nooit mis."
De Gooise r komt helemaal niet uit het Gooi
"De Randstad-r, of de Gooise r zoals 'ie ook wel wordt genoemd, is in opmars. Vooral bij vrouwen en jonge mensen", zegt Sebregts. Hoorde je die variatie op de r (ook wel de Kinderen voor Kinderen-r) eerder alleen in de Randstad, die manier van uitspreken heeft zich de laatste jaren als een olievlek verspreid over Nederland, zeggen taalkundigen bij het Meertens Instituut.
Zelfs je eigen r klinkt niet altijd hetzelfde
We vroegen Marc van Oostendorp (uitspreken met een huig-r), taalkundige bij het Meertens Instituut, wat hij zo opmerkelijk vindt aan het onderzoek van Sebregts. "Het viel me op hoeveel variatie er zit binnen de uitspraak in Nederland. Ook bij een en dezelfde persoon. Niemand spreekt de r altijd hetzelfde uit."
Van Oostendorp: "De Gooise r wordt vaak gelinkt aan die regio, maar eigenlijk komt die r vanuit Hilversum. In de media hoor je zo vaak de airrrr, maar het is nooit bewezen dat de verspreiding van die uitspraak ook daadwerkelijk door de media komt."
Op bepaalde plekken krijgt die r uit de Randstad nog nauwelijks voet aan de grond. Herken jij de onderstaande r'en, waar komen ze vandaan?