Einde van sportcultuur in de DDR

Otto van der Parre, nu eindredacteur bij NOS Sport, werkte 25 jaar geleden bij RTL Sport. Twee weken na de val van de Berlijnse Muur is hij in Oost-Duitsland voor een reportage. Zijn herinneringen aan die dagen heeft hij hieronder beschreven.

Diep in november is het vroeg donker en koud in West-Berlijn. Vier Nederlandse televisiemensen rijden in een huurauto van vliegveld Tegel naar het centrum. Checkpoint Charlie, om precies te zijn. In de auto zitten verslaggeefster Marleen Houter, cameraman Pieter Groenevelt, geluidsman Arend Jan Dimmendaal en samensteller Otto van der Parre. RTL is net anderhalve maand in de lucht.

De RTL-sportredactie is de luiers nog niet ontgroeid, maar chef Jos Kuyer geeft toch groen licht voor een journalistieke expeditie naar Oost-Duitsland. De Muur is weg, de politieke toekomst van de communistische staat is ongewis. Wat gebeurt er met de beroemde of misschien wel beruchte DDR-sportcultuur?

Bureauredacteur Walter de Wit is vanaf 9 november niet verder dan een meter bij zijn telefoon vandaan geweest. Mobiele telefoons zijn er nog niet, internet heeft nog kinderschoenen aan. Onvermoeibaar graaft en spit hij naar nummers en verhalen. Stukje bij beetje legt De Wit de puzzel.

Surrealistische sfeer

Er ontstaat een voorzichtig beeld van wat we kunnen in Oost-Duitsland. We willen mensen spreken, topsporters, bestuurders, fans. Maar de DDR is nog erg DDR, vooral in de hoofden van de Oost-Duitsers. De angst voor de Stasi zit diep, verraad loert sinds 1961 om de hoek. Zomaar zeggen wat je denkt, dat zijn ze niet gewend.

Toch lukt het Walter om afspraken te maken en dus rijden we een dikke week na de val van de Muur richting Checkpoint Charlie. We sluiten met onze huurauto aan in de rij voor de controlepost die plotseling geen controlepost meer is. Cameraman Pieter Groenevelt heeft zijn camera op schoot. De Amerikanen kijken niet eens. Wij kijken wel. Naar de rijen Oost-Berlijners die de grens over lopen, naar het vrije West-Berlijn. En naar de mensen die met grote ghettoblasters onder de arm weer terug naar het oosten gaan.

De sfeer is surrealistisch. Bij het Oost-Duitse wachthokje worden we toch wat zenuwachtig. Zwijgende mannen met grote wenkbrauwen en lange leren jassen loeren vanachter het loket in onze auto. Pieter filmt vanaf zijn schoot. De douanier ziet het, aarzelt, kijkt net wat langer dan prettig is, maar wuift ons door. We zijn in de DDR, of wat er van over is.

De volgende dag rijden we naar Dresden, woonplaats van schaatsster Karin Kania, meervoudig olympisch en wereldkampioene, nu huisvrouw. Het silhouet van de stad is donker. Het schemert. Er valt lichte sneeuw als we de stad binnenrijden. De stad vertoont nog steeds de sporen van het bombardement in de Tweede Wereldoorlog.

Karin Kania woont in een sjieke buitenwijk, want sporters die presteerden hadden het relatief goed in de DDR. In haar huiskamer mag Marleen Houter haar interviewen. Kania heeft de wereld gezien, maar is zichtbaar niet op haar gemak met een camera voor haar neus. Na een vraag kijkt ze regelmatig naar haar man, alsof ze wil vragen of ze mag zeggen wat ze wil zeggen. Als haar prestaties ter sprake komen, laat ze net als elke sporter trots haar medailles zien. Die liggen gewoon in een laatje, zoals bij veel sporters. Ze giechelt af en toe, alsof ze niet kan geloven dat ze nu alles mag zeggen. Het is het eerste interview dat ze in vrijheid aan Westerse journalisten geeft.

De volgende dag wacht een afspraak op de Volkshochschule für Korperkultur in Leipzig. Daar gebeurde het. Daar werden alle trainingsmethoden uitgedokterd, de schema's gemaakt en doping voorgeschreven. Het universiteitsgebouw staat vlakbij het voetbalstadion van Leipzig. De typische pompeuze bronzen standbeelden die er voor staan, wijzen naar het gebouw aan de overkant. We gaan naar binnen en melden ons.

Wij zijn de eerste Westerse journalisten die het gebouw betreden. Alles wat achter deze muren gebeurde, was staatsgeheim. En hier gebeurde veel. We komen voor Herr Ampler, eigenlijk twee keer, voor vader en zoon. Uwe Ampler is een zeer succesvol wielrenner. Hij heeft drie keer de Vredeskoers gewonnen, de Tour de France achter het IJzeren Gordijn. Ampler is 25 jaar en zoon van een vader die ook wielrenner is geweest, maar nu coach van de DDR-wielerploeg. Uwe Ampler heeft een droom: zich meten met de Westerse profs, want dat was nog nooit gebeurd. Oost-Duitsers reden alleen amateurwedstrijden. En wonnen alles.

Ook de Amplers antwoorden met enige terughoudendheid op onze vragen. De jonge Ampler doet erg zijn best uit te leggen dat het leven voor sporters in de DDR toch ook niet gemakkelijk was. Ampler dekt zich in. Hij is bang voor de reactie van de gewone DDR-burgers.

Voordeel voor sporters

We hebben het bij straatinterviews al gehoord: "Die Sportler sind viel zu viel hochgefuetert" is een veelgemaakt opmerking van de gewone man in de straat. Te veel voordeel voor de sporters. De gewone man moest soms vijftien jaar wachten voor hij een Trabant kon kopen, succesvolle sporters kregen er meteen een. En zo waren er meer privileges. Topsporters hadden betere huisvesting. Dat bevestigt ook Kristin Otto, de Ranomi Kromowidjojo uit de jaren tachtig. Zes keer pakte ze goud in 1988 op de Olympische Spelen van Seoul. Een jaar later valt de Muur. Het betekent het einde van haar zwemcarrière, op 23-jarige leeftijd. Maar ze heeft de sport niet haar rug toegekeerd, want Kristin Otto is al jaren presentatrice bij ZDF-Sport.

Als we willen wegrijden bij de Volkshochschule wordt er op het raampje getikt. Uwe Ampler buigt zich voorover: "Bitte, ein Profiteam für mich, ist das möglich? Und auch für mein Freund Jan Schur? Kennen Sie Leute?" Die kennen we. Een jaar later rijdt Ampler bij Jan Gisbers in de PDM-ploeg, Schur komt in Italië terecht.

Voetballen voor een Westerse club

Die avond zijn we bij een wedstrijd van Dynamo Dresden. In een kille, betonnen bak werken Ulf Kirsten en Matthias Sammer hun wedstrijd af tegen Energie Cottbus. Na afloop schuiven ze bij ons aan in de sombere, kale bestuurskamer. Ze willen maar één ding: voor een Westerse club voetballen. Ze hebben al regelmatig in Westerse landen gevoetbald, hebben geroken aan die andere cultuur. Ze weten wat hun Westerse collega-voetballers verdienen. Maar vluchten, dat hebben ze nooit overwogen. Daar zou hun achterblijvende familie last van krijgen. Maar nu, nu is alles plotseling anders.

Maar ook Kirsten en Sammer durven het nog nauwelijks te geloven. In hun antwoorden zitten veel voorbehouden. En ook zij vragen aan ons of we een club voor ze hebben. Beide spelers hoeven zich daar niet druk over te maken. Kirsten voetbalt uiteindelijk nog dertien jaar bij Bayer Leverkusen en schopt het tot tien interlands in het Duitse elftal. Sammer gaat naar VfB Stuttgart en wordt een vaste waarde in Die Mannschaft. Hij sluit, na wat omzwervingen, in 2005 zijn voetbalcarrière ook af bij Stuttgart. Matthias Sammer is nu technisch directeur bij Bayern München.