Spannend referendum Turkije

Door correspondent Bram Vermeulen

De Turken moeten het vandaag zeggen: wordt het ja of nee tegen de 26 grondwetswijzigingen die regerende Ak-partij van premier Erdogan doorgevoerd wil zien.

De meeste Turken hebben geen enkel probleem met het gros van die voorstellen, zoals meer rechten voor vakbondsleden of gehandicapten. Een meerderheid heeft zelfs geen probleem met het artikel dat het mogelijk zou moeten maken om de generaals achter de staatsgreep van 12 september 1980 te vervolgen.

Over twee wijzigingen struikelen veel kiezers. Die gaan over de benoeming van rechters in het Constitutionele Hof en in de invloedrijke Hoge Raad voor rechters en aanklagers. Volgens de voorgestelde wijziging krijgt het parlement zeggenschap in de benoeming van extra rechters.

Docent

En dat parlement wordt nu gedomineerd door de conservatieve Ak-partij, met zijn wortels in de politieke islam. In 2007 haalde de partij meer dan veertig procent van de stemmen. De nee-stemmers vrezen dat de Ak-partij de rechterlijke macht na dit referendum zal proberen te beïnvloeden.

Die nee-stemmers zien overal om zich heen tekenen van voortgaande islamisering. Restaurants die geen alcohol meer schenken en gemeentehuizen die op vrijdag geen diensten meer verlenen.

Maar veel kenners vinden die angst onterecht. Vergeet niet dat alle rechters nu worden benoemd door de president (Abdullah Gul is van de Ak-partij), zegt voormalig Europarlementarier Joost Lagendijk, nu docent aan de Sabanci Universiteit in Istanbul.

Coup

Rechters in dit land zijn misschien wel onafhankelijk, maar niet onpartijdig, zegt Osman Can, hoogleraar constitutioneel recht en acht jaar lang adviseur en rapporteur van het Constitutionele Hof.

Hij zegt dat rechters in de afgelopen eeuw vaak optraden als instrument van wat hij noemt een "racistische en chauvinistische ideologie". Can doelt op de ideologie van de grondlegger van de moderne republiek Turkije, Mustafa Kemal Atatürk, die een eenpartijstaat creëerde waarin islam en politiek strict van elkaar gescheiden dienden te worden.

Hij wijst op de staatsgreep tegen de eerste democratisch gekozen regering van Adnan Menderes in 1960, toen rechters volgens hem "de coup legitimeerden". Menderes werd ter dood veroordeeld.

Ondemocratisch

Rechters speelden eenzelfde rol in de staatsgreep van 1980, toen het leger na jaren van sociale chaos de regering uit het zadel stootte om orde op zaken te stellen. Honderdduizenden werden gearresteerd en achter de tralies gezet.

Het Constitutionele Hof schrapte twee jaar geleden nog het voorstel van de regering om hoofddoeken toe te staan op universiteiten. En verbood afgelopen december de enige politieke partij voor Koerden.

Volgens Can is het hoog tijd dat de rechterlijke macht een betere afspiegeling wordt van de Turkse maatschappij. "Politieke partijen worden in dit land niet verboden omdat ze ondemocratisch zijn, maar omdat het systeem ondemocratisch is. Zelfs de huidige grondwet garandeert 63 grondrechten van de burger, maar door de ideologie van de rechters worden ze niet toegepast."

Spannend

Over de inhoud van de grondwetswijzingen werd in de afgelopen weken nauwelijks gesproken op radio, televisie en in de campagnes van oppositie en regeringspartij. Het referendum heeft meer weg van een verkiezing: ben je voor of tegen het beleid van de regerende Ak-partij.

De opiniepeiligen beloven een nek-aan-nek race: 51 procent zegt ja, 49 procent nee. Hoe complex de inhoud van het referendum ook is, de strijd is er niet minder spannend om.