Lockheed-commisie vroeg Bernhard naar kind in Californië

Door NOS-redacteur Stijn Wiegerinck

Prins Bernhard is tijdens het Lockheed-onderzoek door de Commissie van drie ondervraagd over een buitenechtelijke kind in Californië. Bernhard heeft het bestaan daarvan vrijwel zeker ontkend. Dat is opmerkelijk, want in 2004 bleek Bernhard wel degelijk een buitenechtelijk kind in Californië te hebben; Alicia. De tip ging vrijwel zeker over haar, ook al sprak de tipgever over een zoon. Dit blijkt uit onderzoek van de NOS in de stukken van de Commissie van drie in het Nationaal Archief.

De Commissie van drie

De door het kabinet Den Uyl ingestelde Commissie van drie (Donner, Holtrop en Pesschar) deed in 1976 onderzoek naar verklaringen van een topman van vliegtuigbouwer Lockheed. Die had tegenover een Amerikaanse Senaatscommissie verklaard dat zijn bedrijf aan een 'zeer hoge Nederlandse regeringsfunctionaris'steekpenningen had betaald. Direct viel de verdenking op prins Bernhard, de echtgenoot van de toenmalige koningin Juliana.

De tip

In maart van dat jaar ontving de commissie een brief [1] van de Nederlandse Amerikaan Tonny van Renterghem , een voormalige legerofficier en verzetsheld, over wie maandag een biografie [2] verschijnt. Na de oorlog werkte hij ruim twee jaar bij de staf van prins Bernhard, die toen Bevelhebber der Nederlandse Strijdkrachten was. Daarna emigreerde Van Renterghem naar Californië en bouwde daar een bestaan op in de filmindustrie.

Van Renterghem had over de Lockheed-affaire gehoord en dacht dat hij een antwoord had op de vraag waarom een rijk man als Bernhard extra inkomsten nodig zou hebben. Begin jaren zestig had zijn toenmalige secretaresse hem verteld dat Bernhard bij haar vorige werkgever een rekening had lopen. Eén van haar taken daar was het maandelijks overmaken van een 'substantieel' bedrag van de rekening van Bernhard aan een vrouw met de naam 'Alicia Webber' in Pasadena. Het geld was bedoeld voor het onderhoud van haar zoon. Van Renterghem twijfelde niet aan de oprechtheid van zijn secretaresse en evenmin over de vraag wie de vader was, want hij kwalificeerde het gedrag van de echtgenoot van de koningin als 'onwaardig'.

Van Renterghem had de Commissie van Drie om 'strikte vertrouwelijkheid' gevraagd. Toch lekte de inhoud van de brief snel uit naar medewerkers van Bernhard. In een notitie[3] van 13 april van commissie-secretaris Kist staat dat mejuffrouw Gillis, secretaresse en vertrouweling van Bernhard, voormalig cavalerieofficier Six had gevraagd naspeuringen te doen naar de persoon van Van Renterghem. Of dit op verzoek van de commissie gebeurde of een initiatief van Bernhard was, is niet duidelijk. Het is op z'n minst opmerkelijk. De commissie had die naspeuringen natuurlijk zelf moeten doen.

Gillis rapporteerde de commissie dat Van Renterghem niet voorkwam op de lijst van officieren die na de oorlog bij Bernhard hadden gediend. Uit informatie die Defensie aan de commissie verstrekte, blijkt het tegendeel[4] daarin staat zwart op wit dat Van Renterghem van juli 1945 tot september 1947 als reserve eerste-luitenant bij de staf van Bevelhebber der Nederlandse Strijdkrachten diende. Pikant detail: ook het kamp van Bernhard had deze informatie opgevraagd, blijkt uit een bijgevoegd amicebriefje. Verder zou uit de informatie van Six gebleken zijn dat Van Renthergem 'geen geliefde figuur bij zijn tijdgenoten' was geweest. Ook dat klopt niet. Zo was uitgerekend de man die Six als belangrijkste bron opvoerde, zijn leven lang zeer goed bevriend met Van Renterghem. Verder zijn er nog opmerkingen over 'financiële moeilijkheden' waarin Van Renterghem zou verkeren. Maar los van de relevantie daarvan, bewijzen ontbreken.

Waarom probeerden Gilles en Six Van Renterghem als onbetrouwbaar weg te zetten? Had hij met zijn tip een gevoelige kwestie aangeroerd? Het lijkt erop. Dat blijk ook uit een andere actie van Gilles. Ze vroeg de commissie om een kopie van de brief, mogellijk om het adres van Van Renterghem te weten te komen. Korte tijd later ontving Van Renterghem een brief van een oude dienstmaat, Ernst van Eeghen. Die had 'onlangs ' vernomen dat Van Renterghem in verband met de Lockheed-affaire iets over prins Bernhard naar buiten wilde brengen. Hij deed een klemmend beroep op Van Renterghem hier van af te zien. Als het al waar zou zijn, meende Van Eeghen, zouden behalve de Prins ook anderen 'diep gekwetst' zouden worden. Van Eeghen blijkt een vriend van Bernhard te zijn geweest. Bernhard kwam er geregeld over de vloer, vertelde zijn zoon tegen de NOS.

De notitie van 13 april bevat nog een opmerkelijke passage. Naar aanleiding van de vraag van Gillis om een kopie van de brief noteert Kist: "Ik heb gezegd dat verzoek aan de Commissie te zullen voorleggen. Nu de naam Alicia Webber in het gesprek met de Prins is genoemd, zie ik weinig redenen om haar het stuk niet te zenden". Hieruit blijkt dat de Commissie Bernhard met de inhoud van de brief heeft geconfronteerd.

De reactie van Bernhard

De vraag is natuurlijk: Wat heeft Bernhard geantwoord? Bernhard had een buitenechtelijk kind in Californië, zoals we nu weten. Geen zoon maar een dochter; Alicia de Bielefeld, geboren in 1952. Bernhard kwam daar in 2004 zelf mee naar buiten, in een postuum verschenen interview in de Volkskrant. De voormalige echtgenoot van Alicia zegt dat haar moeder ook Alicia heette [5], net als de moeder van het kind waar Van Renterghem over sprak. En er is nog een toevalligheid. Het bedrijf waar Bernhard volgens de secretaresse een geheime rekening liep, werd gerund door de Nederlander Bo Roos. In 1976 was hij overleden maar het archief van de Commissie van Drie bevat een notitie [6] van Bernhards secretaresse Gillis, die erkent dat Roos een oude vriend van Bernhard was. Dat alles gevoegd bij de schrik die de tip in het Bernhardkamp losmaakte. De verhalen over de buitenechtelijke zoon en de buitenechtelijke dochter, beiden in Californië, komen dan wel heel erg bij elkaar. Had Bernhard hier met de waarheid op de proppen moeten komen?

Het antwoord is ja, tenminste, als hij naar zijn eigen oproep had geluisterd. Het Rapport van de Commissie van drie bevat [7] een door Bernhard ondertekende oproep aan ieder die met de Commissie sprak, om volledig aan het onderzoek van de commissie mee te werken en alle vragen over zijn persoon, optreden en financieel handelen openhartig te beantwoorden. In de geest van deze oproep had Bernhard de commissie op dit moment over het bestaan van Alicia moeten inlichten. Want het ging de commissie wel degelijk aan: Van Renterghem zei terecht dat een buitenechtelijk kind de behoefte aan extra en geheime inkomensbronnen zou kunnen verklaren.

Wat Bernhard heeft geantwoord weten we niet. Het verslag van dit gesprek is, als het al bestaat, nog steeds geheim. Allen die erbij waren zijn, voor zover bekend, overleden. Op de commissie-secretaris na, maar die wil er niet over te praten. Theoretisch is er een kans dat Bernhard het bestaan van het buitenechtelijk kind heeft toegegeven. In dat geval zou de commissie hebben meegewerkt aan het stilhouden van het bestaan van Alicia. Maar alles wijst alles erop dat Bernhard het verhaal van het buitenechtelijke kind tegen de commissie heeft ontkend.

Dat blijkt in de eerste plaats uit de toon en de inhoud van de hierboven genoemde notitie van 13 april. Die werd opgemaakt nadat de brief van Van Renterghem al met Bernhard besproken was. Deze notitie, voor intern gebruik, gaat over de bevindingen van Gillis en Six over de betrouwbaarheid van Van Renterghem. Zou de Commissie zich daar nog druk overmaken als Bernhard het bestaan van Alicia had erkend? En over die erkenning met geen woord hebben gerept? Zeer onwaarschijnlijk.

Het blijkt ook uit de vervolgstap die commissie-lid Holtrop zette, door hem zelf vastgelegd in een andere notitie[8] Tijdens een bezoek aan Los Angeles belde hij met de voormalige secretaresse van Van Renterghem, de vrouw die hem over de geheime betalingen had verteld. Zij erkende dat zij begin jaren zestig Van Renterghem had ingelicht over betalingen aan Bernhard. Nu 16 jaar later, vertelde ze dat het slecht om "gossip" ging, die destijds onder haar collega's de ronde deed. Zelf had ze nooit een cheque betaald of gezien. Ze wist ook niet of Bernhard bij haar werkgever een rekening had lopen. Toen ze bevestigde dat de pers belangstelling voor de zaak had, adviseerde Holtrop haar die maar niet te woord te staan. Verder bevat ook deze notitie geen spoor van een bekentenis van Bernhard. En op 7 mei schrijft commissiesecretaris Kist Van Renterghem: 'During its stay in Los Angeles the Commission had contact by telephone with this secretary but decided not to continue this line of research'[9].

Daarmee sluit het dossier Van Renterghem in het archief van de Commissie van drie. Bernhard kreeg vragen over een buitenechtelijk kind in Californië. Alles wijst erop dat het om Alicia de Bielefeld ging maar hij heeft verzuimd om volledige openheid van zaken te geven. Dat was waarschijnlijk teveel gevraagd, bovenop het toch al uiterst vernederende verdenking van het aannemen van steekpenningen.

En Alicia? Ook over haar zijn lang niet alle vragen opgelost. In een interview met HP/de Tijd zei ze dat ze op 21 juni 1952 in San Francisco geboren is. Maar in de geboorteregisters van San Francisco is dat niet terug te vinden. Niet onder de naam De Bielefeld en ook niet onder de naam Webber.

Voor uw reactie: nieuws@nos.nl

[1] Nationaal Archief, toegang 20301, Commissie van drie tot onderzoek naar de juistheid van verklaringen over betalingen door een Amerikaanse vliegtuigfabrikant (commissie-Donner0 (1945-) 1975, inv. nr. 12499, Stukken betreffende het onderzoek naar beweringen van T. van Renterghem over betalingen aan Prins Bernhard, 1976, brief van Van Rentergem aan de commissie van 15 maart 1976,

[2] Tonny van Renterghem: De laatste Huzaar, verzet zonder kogels; Uitgeverij Conserve 2010.

[3} NA, toegang 20301, inv. nr. 12499, notitie mr. Kist nr. 17, 13 april 1976

[4] NA, toegang 20301, inv. nr. 12499, Uittreksel uit het stamboek van de militairen van de landmacht, 29 maart 1976 en aangehecht briefje van de loco Secretaris-Generaal van Defensie.

[5] Door Dennis Salter, ex-echtgenoot van Alicia de Bielefeld, tegen de NOS bevestigd.

[6] NA, toegang 20301, inv. nr. 12499, aangehecht briefje van Gillis d.d. 12-4-1976, bij brief van Carolyn Olsen aan prins Benrhard, dochter van Roos.

[7] Rapport van de Commissie van Drie, Onderzoek naar de juistheid van de verklaringen over betalingen door een Amerikaanse vliegtuigfabriek, Tweede Kamer, zitting 1975-1976, 13 787, nrs. 4-5, pag. 42.

[8] NA, toegang 20301, inv. nr. 12499, notitie 35 van mr. Holtrop, 3 mei 1976

[9] NA, toegang 20301, inv. nr. 12499, brief mr. J. H. Kist 7 mei 1976