Tijdlijn Irak-onderzoek
Februari 2003 CDA en PvdA onderhandelen over de vorming van een nieuw kabinet. De in de lucht hangende inval in Irak werpt een schaduw. De twee partijen zijn het principieel oneens over het al dan niet verlenen van steun. Het CDA is voor, de PvdA is tegen. PvdA-leider Wouter Bos dreigt herhaaldelijk de besprekingen te staken, als het demissionaire kabinet-Balkenende een aanval op Irak militair zal steunen
18 maart 2003 Het demissionaire kabinet-Balkenende I neemt een besluit, dat de PvdA binnenboord moet houden bij de formatiebesprekingen: Nederland steunt een oorlog met Irak politiek, maar niet militair. Volgens premier Jan Peter Balkenende is er in het parlement en in de samenleving geen breed draagvlak voor Nederlandse betrokkenheid bij de strijd. Dat de VS en Groot-Brittannië militair willen ingrijpen, vindt het demissionaire kabinet gerechtvaardigd, omdat Irak onvoldoende meewerkt aan VN-resolutie 1441 (die gaat over ontwapening van Irak).Nog dezelfde dag vindt er een debat in de Tweede Kamer plaats, waarin CDA en PvdA lijnrecht tegenover elkaar komen te staan. Volgens PvdA-leider Bos is een oorlog met Irak "op dit moment niet gerechtvaardigd". Volgens Balkenende is de rechtsgrond voor ingrijpen in het land gelegen in een aantal VN-resoluties, waaronder 1441, die Irak verplicht afstand te doen van massavernietigingswapens.
20 maart 2003 Amerikanen en Britten vallen Irak binnen. Balkenende richt zich via de tv tot de Nederlandse bevolking: "Velen hebben de afgelopen dagen gewezen op het belang van de internationale rechtsorde. Terecht. Maar tot het verdedigen van de rechtsorde behoort ook dat diegenen die het recht sinds jaar en dag brutaal schenden, uiteindelijk niet vrijuit mogen gaan." De PvdA noemt de inval "een nederlaag voor iedereen", maar zegt nu "uiteraard" aan de kant van de geallieerden te staan.
24 maart 2003 CDA en PvdA bereiken overeenstemming over de kwestie-Irak en brengen het gezamenlijke standpunt naar buiten dat Nederland zich "in de ontstane situatie" achter de geallieerde coalitie moet scharen. "Het is in het belang van het Iraakse volk en het herstel van de internationale rechtsorde dat Saddam Hussein zo snel mogelijk wordt ontwapend." Uit het akkoord blijkt dat nu ook de PvdA VN-resolutie 1441 accepteert als "feitelijke grondslag" voor de oorlog.
25 maart 2003 De regering-Balkenende wordt in verlegenheid gebracht, als de Amerikaanse opperbevelhebber Tommy Franks in het Amerikaanse hoofdkwartier in Qatar vijf officieren uit de zogenoemde Coalition of the Willing presenteert. Onder hen bevindt zich de Nederlandse luitenant-kolonel Jan Blom. Politiek Den Haag is in rep en roer en vraagt zich hardop af of Nederland nu toch militaire steun verleent. Minister Kamp van Defensie haast zich te zeggen dat het om "een foutje" gaat. "Het spijt mij. Hij had daar niet moeten zijn.
26 maart 2003 De kwestie-Irak verpest de sfeer tussen de formatieonderhandelaars van CDA en PvdA opnieuw. Balkenende is boos over de uitleg die Bos geeft aan het akkoord dat zij twee dagen eerder hebben bereikt. In een open brief aan zijn achterban legt Bos uit: "We hebben besloten om het verschil van mening verder te laten rusten, oftewel: 'agree tot disagree'. CDA en PvdA vragen elkaar dus niet standpunten die zij hebben ingenomen in te trekken, maar richten zich in plaats daarvan op de toekomst."
12 april 2003 De kabinetsonderhandelingen tussen CDA en PvdA lopen na 77 dagen stuk. De voortdurende onenigheid over Irak-oorlog speelt hierin ook een rol.
1 mei 2003 Minister Jaap de Hoop Scheffer van Buitenlandse Zaken bezoekt Washington en heeft onder anderen een gesprek met zijn Amerikaanse collega Condoleezza Rice. Hij laat weten dat Nederland in principe wil deelnemen aan een stabilisatiemacht voor Irak. Die internationale stabilisatiemacht moet gaan bestaan uit tien landen, die deel uitmaken van de Coalition of the Willing.
27 mei 2003 Het tweede kabinet-Balkenende met CDA, VVD en D66 treedt aan. De Hoop Scheffer wordt opnieuw minister van Buitenlandse Zaken.
6 juni 2003 Het kabinet stemt in met een voorstel om 1100 militairen naar Zuid-Irak te sturen als onderdeel van de internationale stabilisatiemacht SFIR. De mariniers zullen gestationeerd worden in de provincie al-Muthanna.
1 augustus 2003 De Nederlandse missie in Irak begint officieel.
28 augustus 2003 Minister De Hoop Scheffer vertelt de Tweede Kamer dat Balkenende in september 2002 vertrouwelijke rapporten heeft ontvangen van de Britse premier Tony Blair. Hij heeft de informatie niet gedeeld met de ministers van Buitenlandse Zaken of Defensie, omdat die "for your eyes only" was bestemd. Uit de rapporten zou onder meer blijken dat Irak in staat moest worden geacht om binnen 45 minuten een raket of massavernietigingswapens te lanceren die Turkije of Cyprus zou kunnen bereiken. In Groot-Brittannië woedt inmiddels een felle discusse over de vraag of deze conclusie niet zwaar is aangedikt. De oppositie in de Kamer wil weten of deze "misinformatie" bepalend is geweest voor het kabinetsbesluit om de oorlog in Irak te steunen.
2 september 2003 Premier Balkenende en minister De Hoop Scheffer hebben in het Witte Huis in Washington een werkontbijt met de Amerikaanse president George Bush en vicepresident Dick Cheney. Het gesprek gaat in eerste plaats over Irak en de strijd tegen het terrorisme. In de pers wordt volop gespeculeerd over een mogelijke benoeming van De Hoop Scheffer tot secretaris-generaal van de NAVO, maar dat onderwerp komt volgens de betrokkenen niet ter sprake.
22 september 2003 Jaap de Hoop Scheffer wordt secretaris-generaal van de NAVO. Critici vragen zich af of deze prestigieuze benoeming iets te maken heeft met de Nederlandse steun in de Irak-kwestie.
27 november 2003 Premier Balkenende geeft in een Kamerdebat toe dat hij verkeerd is omgegaan met het vertrouwelijke rapport dat zijn Britse collega Blair hem gaf in aanloop naar de inval in Irak. Hij had de informatie niet voor zichzelf had moeten houden, maar moeten delen met de minister van Buitenlandse Zaken en Kamp van Defensie.
19 februari 2004 De Kamer verwerpt een motie van GroenLinks, PvdA en SP waarin om een onderzoek wordt gevraagd naar de vraag of Nederland de oorlog tegen Irak heeft gesteund op grond van betrouwbare inlichtingen. "Wij willen de twijfels die die nu in de VS en het Verenigd Koninkrijk zijn ontstaan tot de onze maken", aldus het PvdA-Kamerlid Koenders. "Zijn we nu bedonderd of niet?" Het kabinet blijft erbij dat de toenmalige "dreigingsanalyse" t.a.v. Irak "in gemoede zo overtuigend was dat de regering die stap kon zetten", zegt minister Bot van Buitenlandse Zaken. "Het heeft geen zin om nu nog in dit potje te roeren."
30 juni 2004 De Tweede Kamer voert een debat met minister Henk Kamp (Defensie) over de manier waarop het kabinet tot zijn besluit is gekomen om de oorlog tegen Irak politiek te steunen. De vraag is of de Kamer in aanloop naar die oorlog goed is geïnformeerd..De Militaire Inlichtingen en Veiligendienst zou in bepaalde gevallen tot genuanceerdere conclusies zijn gekomen over de dreiging van Iraakse massavernietigingswapens. Volgens Kamp is de Kamer steeds afdoende ingelicht.
10 juli 2004 De Amerikaanse Senaatscommissie voor Inlichtingendiensten presenteert een vernietigend rapport over de wijze waarop de CIA in Irak heeft geopereerd bij het vergaren van informatie over biochemische en nucleaire wapens ten tijde van het regime-Saddam. "Wij concluderen dat deze wapens er eenvoudig niet waren. De CIA heeft niet alleen leden van de eigen regering en het Congres, maar ook het Amerikaanse volk misleid en misbruik gemaakt van zijn positie", zegt commissievoorzitter Pat Roberts.
15 juli 2004 Lord Butler presenteert zijn rapport over de de Britse informatievoorziening in aanloop naar de inval in Irak. Het oordeel is mild. De onderzoekers hebben geen bewijs gevonden dat premier Blair Groot-Brittannië op basis van verdraaide feiten de oorlog met Irak heeft ingestuurd. Butler c.s. hebben wel forse kritiek op de waarschuwing dat Irak binnen drie kwartier in staat zou zijn massavernietigingswapens in stelling te brengen.
8 maart 2005 De oppositiepartijen PvdA, SP en GroenLinks en regeringspartij D66 vragen opnieuw om een onderzoek naar de aanloop naar het besluit om de oorlog in Irak te steunen. Een meerderheid van coalitiepartijen CDA en VVD en LPF en de kleine christelijke partijen houdt dit tegen. "Dit is een grijsgedraaide grammofoonplaat", zei het CDA-Kamerlid Henk Jan Ormel. Zij gaan mee in de redenering van minister Kamp van Defensie: de informatie van de buitenlandse inlichtingendiensten rammelde, maar Nederland steunde de oolog voornamelijk om de juridische reden dat Saddam Hoessein zich niet aan de VN-opdracht hield om opheldering te verschaffen over wapens.
5 oktober 2005 Minister Ben Bot van Buitenlandse Zaken twijfelt in de Tweede Kamer openlijk over de inval in Irak. Hij vraagt zich af of het niet verstandiger was geweest om langer diplomatieke wegen te bewandelen en het onderzoek naar de aanwezigheid van massavernietigingswapens voort te zetten. Later op de avond trekt hij zijn uitspraken in.
6 oktober 2005 Weer een Kamerdebat waarin gevraagd wordt om een onderzoek naar de besluitvorming in het Nederlandse kabinet om steun te verlenen aan de inval in Irak. Volgens Balkenende is een onderzoek naar de Nederlandse besluitvorming onnodig omdat het kabinet destijds zijn steun zou hebben uitgesproken aan de geallieerden omdat Saddam Hoessein resolutie 1441 aan zijn laars lapte en niet vanwege de vermeende aanwezigheid van massavernietigingswapens in Irak.
6 november 2006 PvdA-leider Bos zegt dat een onderzoek naar de Haagse besluitvorming over Irak een hard punt voor hem wordt, als hij gaat deelnemen aan formatieonderhandelingen.
22 november 2006 Tweede-Kamerverkiezingen. Hier komt uiteindelijk het kabinet-Balkenende IV uit voort met CDA, PvdA en ChristenUnie.
2 maart 2007 Debat over de regeringsverklaring van het kabinet-Balkenende IV. Tijdens de formatie is afgesproken dat er in deze regeerperiode geen onderzoek naar Irak komt. Een motie van de SP om toch zo'n onderzoek te doen, haalt het niet. De hoofdelijke stemming – waarin alle PvdA'ers tegen zijn – volgt op een debat waarin de PvdA het zwaar te verduren krijgt. Fractieleider Jacques Tichelaar erkent dat zijn partij het onderzoek tijdens de formatie heeft opgegeven. "Een zwaar verlies", noemt hij dat.
3 april 2007 De Eerste Kamer debatteert over de regeringsverklaring van het kabinet-Balkenende IV. Premier Balkenende zegt daar dat de coalitiefracties in de Tweede Kamer hebben afgesproken dat zij een onderzoek naar het Irak-besluit in 2003 zullen tegenhouden, maar dat het de senaat vrijstaat een parlementair onderoek te houden. Hier is echter geen meerderheid voor te vinden.
4 april 2007 De Tweede Kamer debatteert opnieuw over een Irak-onderzoek. De PvdA krijgt het weer zwaar te verduren, omdat deze partij niet meer voor zo'n onderzoek is nu zij deel uitmaakt van het kabinet. PvdA-Kamerlid Martijn van Dam zegt, net als eerder fractieleider Tichelaar, dat hij het jammer vindt dat de PvdA het onderzoek bij de formatieonderhandelingen heeft moeten inleveren. Premier Balkenende zegt dat het besluit om in 2003 de oorlog te steunen moet worden beoordeeld op basis van de kennis van destijds. Volgens hem is er geen verkeerde beoordeling gemaakt, maar was er wel "een lacune in onze kennis". Hij wijst erop dat in 2003 veel politici, ook van de oppositie, ervan overtuigd waren dat Saddam Hoessein in het bezit was van massavernietigingswapens.
9 juli 2007 De Eerste Kamer voert op initiatief van senator Klaas de Vries (PvdA) een debat over de vraag of er een onderzoek moet komen naar de besluitvorming in 2003. De Vries is – tegen de huidige lijn van zijn partij in – voor zo'n onderzoek. Net als in de Tweede Kamer is er in de senaat echter ook geen meerderheid te vinden.
6 september 2007 Kandidaat-voorzitter Jan Pronk van de PvdA betuigt spijt over zijn persoonlijke aanval op premier Jan Peter Balkenende. In een debat met andere kandidaat-voorzitters de avond ervoor had hij gezegd: "We laten hem overal mee wegkomen. Balkenende, daar zeggen we niet tegen: U bent een leugenaar, u bent een leugenaar. We zijn verdorie Irak ingerommeld met een verhaal dat echt schandelijk is." Hij zegt nu dat hij zich heeft laten meeslepen.
8 december 2007 Oud-minister Ben Bot zegt in NRC Handelsblad dat hij in oktober 2005 "met het mes op de keel" werd gedwongen een uitspraak over de inval in Irak terug te nemen. Bot had zich zich destijds hardop afgevraagd of die inval wel verstandig was geweest. Premier Balkenende was daarover volgens Bot "gewoon boos" geworden, waarop Bot zijn excuses maakte. Bot zegt nu in de zaterdagskrant dat hij nog steeds achter zijn toenmalige uitspraak staat, waarmee hij Balkenende opnieuw tegen zich in het harnas jaagt. Balkenende suggereert dat Bot toentertijd beter had kunnen aftreden: "Of hij was toen ongeloofwaardig, of hij is het nu."
11 december 2007 De Kamer debatteert opnieuw over een onderzoek naar de redenen waarom Nederland de inval in Irak steunde. Aanleiding zijn de uitspraken van oud-minister Bot in het weekeinde daarvoor. PvdA-Kamerlid Van Dam zegt snerend dat hij de ambtenaren van de Tweede Kamer heeft gevraagd eerdere debatten over hetzelfde onderwerp op een cd'tje te laten zetten. Zodat hij niet steeds hetzelfde hoeft te herhalen: de PvdA dringt niet langer aan op een onderzoek, omdat daar bij de formatie afspraken over zijn gemaakt. Ook Balkenende zegt dat hij niets heeft toe te voegen aan wat hij al twaalf keer aan de Kamer heeft verteld.
22 december 2008 Het kabinet geeft in een brief van zo'n zestig pagina's antwoord op meer dan honderd vragen van de Eerste Kamer over de Nederlandse steun aan de oorlog in Irak. De boodschap is nogmaals dat die steun gerechtvaardigd was en dat het feit dat er nooit massavernietigingswapens zijn gevonden, daar niks aan afdoet. Nederland heeft volgens Balkenende c.s. een eigenstandige beslissing genomen, die in eerste plaats gebaseerd was op de weigering van Saddam Hoessein om gehoor te geven aan met name resolutie 1441.
23 december 2008 De VVD-fractie in de Eerste Kamer laat weten zich niet langer te verzetten tegen een onderzoek. Aanleiding zijn de antwoorden van het kabinet op vragen van senatoren van PvdA, SP, GroenLinks, D66 en de Partij voor de Dieren). De liberalen vinden deze antwoorden onbevredigend en maken daarom een 'draai'.
28 december 2008 Oud-informateur Herman Wijffels (CDA) zegt in het tv-programma Spraakmakende Zakend dat hij voorstander is van een onderzoek naar 'Irak'. Tijdens de formatie van het kabinet-Balkenende IV onder leiding van Wijffels liet de PvdA de eis voor zo'n onderzoek vallen. Hij zegt nu: "Als er dingen gebeuren waar je achteraf van denkt 'Had dat nu wel gemoeten?', is het altijd verstandig te kijken of je daar geen lessen uit kunt trekken."
17 januari 2009 NRC Handelsblad publiceert een geheim memorandum uit 2003, waarin juristen van Buitenlandse Zaken de toenmalige minister De Hoop Scheffer wilden waarschuwen dat deelneming aan de strijd in Irak volgens hun in strijd is met het volkenrecht. Er lag, aldus het memo, ook geen resolutie van de Veiligheidsraad die een inval rechtvaardigde. Het stuk zou de minister nooit hebben bereikt. Het kwam niet verder dan de secretaris-generaal, die erop schreef: "Goed opbergen in de archieven voor het nageslacht, de discussie is hiermee voor dit moment gesloten!"
19 januari 2009 VVD-Kamerlid Hans van Baalen zegt naar aanleiding van het artikel over het memorandum dat de VVD-fractie in de Tweede Kamer een onderzoek naar de gang van zaken niet langer uitsluit.
02 februari 2009 Premier Balkenende maakt bekend dat er toch een onderzoek komt naar de achtergronden van de politieke steun aan de inval in Irak, omdat "de dynamiek rond dit onderwerp een eigen leven begon te leiden" . Hij kondigt aan dat "een onafhankelijke en zware commissie" onder leiding van oud-president van de Hoge Raad Willibrord Davids het onderzoek gaat leiden.