'Koning moet in China aandacht vragen voor mensenrechten'
Koning Willem-Alexander moet tijdens zijn staatsbezoek aan China publiekelijk aandacht vragen voor de mensenrechtensituatie in het land. Die oproep doet Eduard Nazarski, directeur van Amnesty Nederland.
Volgende week zondag begint het staatsbezoek van koning Willem-Alexander en koningin Máxima aan China. Parallel aan het bezoek is er een grote handelsmissie met ongeveer 200 bedrijven. Vanuit het kabinet reizen minister Koenders van Buitenlandse Zaken en de staatssecretarissen Van Rijn (Volksgezondheid) en Dijksma (Economische Zaken) mee.
“De situatie van de mensenrechten is in China de afgelopen twintig jaar niet zó slecht geweest”, zegt Amnesty-directeur Nazarski. Sinds juli zijn bijvoorbeeld meer dan 245 advocaten het doelwit geworden van politieacties. "Mensen zijn echt bang, mensen verdwijnen en wij noch hun familie weten waar ze zijn. Voor die Chinezen is het daarom heel belangrijk dat Nederland bij dit staatsbezoek naar buiten treedt over de mensenrechten en de rechtsstaat."
Oproep
Amnesty start morgen een campagne om aandacht te vragen voor het komende staatsbezoek. Een van China’s bekendste mensenrechtenadvocaten, Teng Biao, doet daarin een rechtstreekse oproep aan de koning.
"Namens vele mensenrechtenverdedigers, verzoek ik u, majesteit en de Nederlandse regeringsvertegenwoordigers, mensenrechten hoog op de agenda te plaatsen tijdens uw bezoek", zegt hij in een spotje. "Ik hoop dat u majesteit, de Chinezen kan vertellen dat iedereen die voor gerechtigheid strijdt op steun van Nederland kan rekenen." De advocaat verwijst hiermee naar de woorden die de koning drie weken geleden sprak voor de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties in New York.
Ook Garrie van Pinxteren, oud China-correspondent voor onder meer NRC en de NOS, en tegenwoordig verbonden aan instituut Clingendael, vindt dat de koning zich publiekelijk zou moeten uitspreken over de verslechterende mensenrechtenomstandigheden in China. "Uit Duits onderzoek blijkt dat stille diplomatie alleen niets oplevert. De koning zou een combinatie moeten maken. Het publiekelijk aanstippen en er achter de schermen uitgebreider op ingaan."
In het programma van het staatsbezoek van koning Willem-Alexander en koningin Máxima dat nu voorligt, ziet Van Pinxteren geen expliciete aandacht voor de mensenrechten. "Het is gericht op handel, op het verkopen van technologie. Er worden geen projecten openlijk bezocht die te maken hebben met het versterken van de rechtstaat, terwijl Nederland dat soort projecten in China wel steunt."
Het effect van onze nederigheid is dat we het respect van China hebben verloren.
Van Pinxteren ziet bij Nederland angst dat China boos zou kunnen worden over zo’n oproep, en bang is dat daardoor de handel met het land onder druk komt te staan. "En dat willen we niet hebben, want dan kunnen we onze spullen niet aan China verkopen, dan kunnen we daar niet investeren en dan komt China dat niet bij ons doen."
Volgens de China-expert is Nederland tegenover de Chinezen "veel te nederig" geworden. "En het effect is niet dat China daarmee respect voor ons heeft gekregen, het effect is dat China dat respect heeft verloren. China zelf staat altijd heel sterk voor bepaalde principes en is gewend dat andere landen die sterk zijn dat ook doen. Als een land zegt: dat laat ik allemaal los, mijn eigen principes roer ik niet aan, dan zeg je eigenlijk zelf al, ik ben zwak."
Onder druk
De Nederlandse mensenrechtenambasssadeur Kees van Baar erkent dat de burger- en politieke rechten in China onder druk staan. "Dat heeft onze zorg, en dat willen we ook bespreken", zegt hij. Hij wil niet vooruitlopen op het bezoek en gaat niet in op de oproep van Amnesty. "Mensenrechten zijn een onderdeel van ons buitenlands beleid. Elke delegatie van Nederland die naar China gaat, kaart ook mensenrechten aan. Op gepaste wijze, ieder op zijn eigen deelterrein."
Nederland heeft sinds 1999 een mensenrechtenambassadeur. Die moet onder de aandacht brengen hoe belangrijk het ministerie van Buitenlandse Zaken mensenrechten vindt.
COC
Vorige week ontving Van Baar een delegatie uit China met onder anderen de Chinese mensenrechtenambassadeur en een lid van het hooggerechtshof. Over en weer werden zorgen geuit over de mensenrechten. Op uitnodiging van de gemeente Amsterdam sprak de delegatie met onder anderen vertegenwoordigers van het COC en de Anne Frank Stichting over diversiteit en discriminatie. De bezoeken zijn onderdeel van de mensenrechtendialoog die op het niveau van diplomaten gevoerd wordt.
"De Chinezen hebben duidelijk aangegeven dat ze verder willen praten. Over de rechtsstaat bijvoorbeeld, hoe ga je om met iemand die gearresteerd wordt, als hij door de politie wordt opgepakt, heeft zo’n man dan toegang tot een advocaat, hoe gaat dat hele proces? Daar waren ze zeer in geïnteresseerd." Van Baar, die zelf niet meegaat naar China volgende week, noemt dat "zeer hoopgevend".
Expliciet
President Xi Jinping bracht vorig jaar maart als eerste Chinees staatshoofd een staatsbezoek aan Nederland, voorafgaand aan de nucleaire top in Den Haag. Het laatste staatsbezoek van een Nederlands staatshoofd aan China was in 1999. Koningin Beatrix hield toen geen enkele toespraak omdat de Chinezen geen kritiek wilden horen op hun mensenrechtenbeleid.
Koning Willem-Alexander, in 1999 mee als kroonprins, houdt 28 oktober in Shanghai een toespraak op een opleidingsinstituut voor hogere ambtenaren. “Vanuit de bestuurlijke invalshoek komt hierin onder meer het vraagstuk van een evenwichtige ontwikkeling op langere termijn”, meldt de Rijksvoorlichtingsdienst in het programma van het staatsbezoek.
Reactie Koenders
Volgens ingewijden zal de koning zich hier uitspreken over de Nederlandse zorg over de mensenrechten en de rechtstaat in China. De vraag is hoe expliciet hij zal zijn.
Minister Koenders van Buitenlandse Zaken noemt het in een persverklaring "vanzelfsprekend" dat het staatsbezoek van koning Willem-Alexander aan China zal worden aangegrepen om de mensenrechten in dat land aan de orde te stellen.