PVV ondanks verwachte zege niet invloedrijk in Brussel: 'Je staat buitenspel'
Tijn Sadée
correspondent Europese Unie
Het nieuwe kabinet staat nog niet op het bordes of de volgende verkiezingen staan alweer voor de deur. Morgen kiest Nederland nieuwe Europarlementariërs. In de laatste peiling gaat de PVV, die nu afwezig is in het Europees Parlement (EP), samen met GroenLinks-PvdA aan kop. De partijen staan allebei op acht zetels. Nederland krijgt na de verkiezingen 31 zetels in het Europees Parlement.
De mogelijke zege van de PVV kan grote gevolgen hebben voor de invloedrijke positie van Nederland in Brussel. Omdat er in het Europees Parlement weinig animo is om met de PVV samen te werken, wordt het voor Wilders' partij vrijwel onmogelijk om iets voor elkaar te krijgen op Europees niveau. Dat vrezen oud-Europarlementariërs, onder wie PVV'ers, met wie de NOS heeft gesproken.
Nederlandse invloed nu 'opvallend'
Nederlandse Europarlementariërs staan in Brussel nu bekend als scherp en invloedrijk. "De Nederlandse invloed in het Europees Parlement is opvallend", schrijft website EUMatrix, die het werk van Europarlementariërs bijhoudt. Vooral als het gaat om wetten maken, bijvoorbeeld over migratie en klimaat, leggen de Nederlanders bovenmatig veel gewicht in de schaal. EUMatrix zet het Nederlandse smaldeel wat betreft invloed op plek 3 van de 27 lidstaten.
Maar het beweeglijke Nederlandse politieke landschap vormt "een grote uitdaging" om die invloed vast te houden, stelt de site. De PVV-delegatie gaat zich na de verkiezingen hoogstwaarschijnlijk aansluiten bij de radicaal-rechtse fractie Identiteit en Democratie (ID), met onder meer het Franse Rassemblement National van Marine Le Pen, "die tot nu toe geïsoleerd wordt door de andere politieke families in het Europees Parlement".
Buitenspel
De analyse wordt gedeeld door PVV'ers die eerder in het Europees Parlement zaten. "We zaten overwegend in het verdomhoekje", zegt Lucas Hartong, Europarlementariër tussen 2009 en 2014. In die tijd was de PVV niet aangesloten bij een politieke familie. Hartong was een van de weinige PVV'ers die wél meeonderhandelden over Europese wetten.
Dat gold niet voor Daniël van der Stoep, ook in 2009 gekozen. Hij laat de NOS weten "weinig zin" te hebben om terug te kijken op zijn Brusselse jaren, maar ook hij verwacht weinig invloed van de nieuwe PVV-ploeg in Europa.
"In mijn jaren waren we nergens bij aangesloten, dus: nul invloed. Maar als lid van de ID-familie bereikt PVV net zo goed weinig. Je staat buitenspel." Van der Stoep verliet de PVV-fractie gedwongen na een dronkenmansrit waarbij hij een auto-ongeluk veroorzaakte.
Laurence Stassen voerde de eerste PVV-lichting in Brussel aan. Ook zij waarschuwt: reken je niet rijk, ook niet met misschien wel negen zetels. "Je kunt op zijn minst duidelijk maken wat er leeft, maar helaas is het nu zo dat je aan geen enkele knop zit." Ook in de periode 2009-2014 was dat dus zo. "We hebben vragen gesteld, spreekbeurten aangevraagd, gedaan wat kon. We werden door iedereen met argusogen bekeken."
PVV's tweede zittingsperiode in het EP (2014-2019) was overtuigender, vindt oud-CDA-Europarlementariër Wim van de Camp. Hij zat tegelijk met Hartong, Van der Stoep en Stassen in het parlement. "Fractieleider Marcel de Graaff, een theoloog van huis uit, vond ik in die jaren professioneel overkomen."
De partij sloot zich aan bij de ID-fractie, met de Franse zusterpartij. "De Graaff werkte er met Le Pen hard aan om van ID een politieke machine te maken", zegt Van de Camp. "Maar met het echte werk, wetten maken, bemoeide hij zich nauwelijks."
Na de verkiezingen van 2019 verdween de PVV uit het Europarlement. Bij een herverdeling van zetels na de Brexit kon De Graaff solo terugkeren, maar hij stapte al snel over naar de nieuwe eurofractie van Forum voor Democratie, die bij de verkiezingen veel rechtse kiezers had getrokken.
"Tegenwoordig ventileert De Graaff nog slechts waandenkbeelden", zegt Van de Camp. Recentelijk viel De Graaff, fel gekant tegen Europese hulp aan Oekraïne, op met ongefundeerde uitspraken over het bestaan van "Oekraïense pedonetwerken".
Uitdagingen na 6 juni
Ervaringen uit het verleden bieden geen garantie voor de toekomst. Maar oud-PVV'er Lucas Hartong heeft niet bij voorbaat vertrouwen dat het dit keer beter zal gaan. Het is voor Wilders "een enorme klus" geweest een goede lijst voor de Europese verkiezingen op te stellen, zegt hij. "Wilders moet nog bewijzen dat zijn PVV een serieuze politieke partij is."
Stassen verwacht dat het een uitdaging wordt om de fractie straks op één lijn te houden. "Ik weet hoe moeilijk het is de kikkers in de kruiwagen te houden", zegt ze daarover. Zelf had ze in haar tijd onmin met partijleider Wilders over sommige standpunten. "Maar ik hield me vast aan mijn eigen agenda. Ik ben geen marionet."
Stassen en Hartong zeggen niet benaderd te zijn voor een nieuwe termijn in Brussel. "Als Geert me alsnog belt, dan zwengel ik de auto aan", zegt Hartong. Stassen nam al in 2014 afscheid van de PVV, na de 'minder Marokkanen'-uitspraak van Wilders.
Wim van de Camp houdt zijn hart vast voor de komende periode. "Om Wilders' belofte op uitzonderingen in Europa te gaan regelen moeten zijn Europarlementariërs in Brussel aan de bak. Maar op zijn lijst van kandidaat-Europarlementariërs staan overwegend onervaren mensen."
"Het probleem met radicaal-rechtse politici is dat ze zeer overtuigd zijn van zichzelf, onderling veel ruziën en niet kunnen samenwerken", zegt Van de Camp verder. "Terwijl juist samenwerken van doorslaggevend belang is in compromissenfabriek Brussel. Doe je dat niet, dan gaat mogelijk veel Nederlands gewicht in de Europese politieke schaal verloren."
Cordon sanitaire
Maar samenwerken is lastig als politici van de grootste fracties in het Europees Parlement iedere vorm daarvan met radicaal-rechts uitsluiten. En dat is precies wat de christendemocraten, de sociaaldemocraten, de liberalen en de Groenen tot nu toe consequent doen.
Want Identiteit en Democratie, met behalve de PVV nu ook de Oostenrijkse FPÖ en het Vlaams Belang, zit achter een cordon sanitaire, een bewust opgeworpen isolement, dat ervoor zorgt dat ze geen invloedrijke posities kunnen krijgen.
Of dat na de verkiezingen standhoudt, valt te bezien. In peilingen staat de ID-fractie op winst. "Het stomste wat de klassieke mainstream-partijen kunnen doen is radicaal-rechts in Europa onderschatten", denkt Van de Camp. "Hun toenemende invloed zal zich niet direct vertalen in het maken van wetten. Maar ze zullen buiten het parlement om, op sociale media, in TikTok-filmpjes, het debat over Europa naar hun hand zetten. Daar je neus voor ophalen is levensgevaarlijk."
De PVV heeft in ieder geval grote ambities in Brussel. "We zullen keihard werken om de Unie van binnenuit te veranderen", staat in het verkiezingsprogramma, dat deze verkiezingen "historisch" noemt. "We staan op een keerpunt, alles is mogelijk."
