Sjoerd Mouissie
Datajournalist
Sjoerd Mouissie
Datajournalist
Als het over de Europese Unie gaat, gaat het vaak over enorme landbouwsubsidies. Toch is er een verzameling subsidiepotten die bijna net zo groot is, maar een stuk onbekender: het 'cohesiebeleid'. Daarvan belandt een deel ook bij Nederlandse projecten. Het gaat om zaken die uiteenlopen van een nieuw ras voor veldbonen tot het tegengaan van energiearmoede.
Tussen 2021 en 2027 heeft de EU volgens de eigen begroting zo'n 1200 miljard euro te besteden. Een duizelingwekkend bedrag, dat de Europese Commissie niet in zijn eentje uitgeeft.
Voor driekwart van de begroting geldt dat ook de lidstaten beslissen waar de subsidies naartoe gaan. Dat geldt voor de landbouwsubsidies, in totaal zo'n 380 miljard euro. Maar de invloed van de lidstaten is het best zichtbaar in die andere grote subsidiepot, het cohesiebeleid. Daar vallen meerdere fondsen onder, die regionaal worden uitgegeven.
Een voorbeeld van zo'n fonds is het Europees Fonds Regionale Ontwikkeling, ter waarde van 226 miljard euro. Dat is bedoeld om "de economische, sociale en territoriale cohesie in de Unie te versterken". Nederland mag daarvan tot 2027 ruim 506 miljoen euro uitgeven aan bijvoorbeeld onderzoek, innovatie, stedelijke ontwikkeling en slimmere energiesystemen.
De subsidies zijn vooral bedoeld voor het midden- en kleinbedrijf, en worden beheerd door de vier regio's waarin Nederland verdeeld is. Zij bepalen welke bedrijven of projecten geld krijgen. De aanvraag, toekenning, uitbetaling en controle gebeurt volledig in Nederland, met soms een gerichte controle vanuit Brussel. Daarbij worden projecten nooit alleen door de EU betaald: de subsidie is een aanvulling op al bestaande investeringen.
Waaraan de regio's het geld moeten besteden, wordt van tevoren bepaald door de EU. Maar de regio's mogen zelf hun prioriteiten bepalen.
Wie precies de subsidie krijgt, is eenvoudig na te zoeken. De besturen van de regio's moeten volledig transparant zijn, en publiceren regelmatig overzichten met toekenningen. Zo is bijvoorbeeld terug te vinden dat de regio Oost-Nederland ruim 400.000 euro EU-subsidie heeft toegekend aan de ontwikkeling van een nieuw ras veldbonen, waarmee producten voor menselijke consumptie gemaakt kunnen worden.
Zeer diverse projecten
Het rijtje gesubsidieerde projecten is zeer divers. Van elektrische voertuigen die zelfstandig zeecontainers moeten vervoeren tot installaties die grondstoffen moeten halen uit het afvalwater van een papierfabriek. Of de lokale productie van groene waterstof in Terneuzen, waar elektriciteit waarschijnlijk niet voldoende is om de zware machines aan te drijven.
Naast de regionale ontwikkeling zijn er nog diverse andere 'lokale subsidiepotten' met Europees geld, en er worden ook nieuwe fondsen ingesteld. Zo kwam er in 2021 een fonds voor 'rechtvaardige energietransitie', met daarin voor Nederland 630 miljoen euro.
Die subsidie mag besteed worden in door de Europese Commissie aangewezen gebieden, die nu economisch vooral afhankelijk zijn van vervuilende industrie. Het geld gaat dan bijvoorbeeld naar de omscholing van werknemers, het tegengaan van energiearmoede en de versnelling van de energietransitie. De eerste bedragen zijn inmiddels toegekend.
Groningen-Emmen is de regio die het meest mag besteden, namelijk 330 miljoen euro. De andere aangewezen regio's in Nederland krijgen ieder zo'n 60 miljoen.
Projecten waarvoor aanvragen zijn gedaan, worden nu beoordeeld door deskundigen. Een voorbeeld daarvan is een project voor woningrenovatie in acht noordelijke gemeenten, waar veel particuliere woningeigenaren met een laag inkomen wonen. Het is de bedoeling dat woningen met energielabel D tot G, van mensen die dat anders niet kunnen betalen, straks minimaal één trede beter scoren.
Borden met de vlag
Heeft de EU dan helemaal niets te maken met dat geld? Jawel. Wie de subsidieregels doorspit, komt vanzelf artikel 50 van de Europese verordening 1060/2021 tegen. Daarin staan regels voor de publiciteit over de verleende subsidies.
Dat begint met het 'benadrukken van de steun door de Unie' op websites en in folders. Maar bij een investering van een half miljoen euro of meer van het regiofonds in bijvoorbeeld de aankoop van materialen, moet daar een "goed zichtbaar en duurzaam bord" met de Europese vlag bij geplaatst worden. De afmetingen en verhoudingen van de vlag worden uitvoering voorgeschreven.
Als een project niet in aanmerking komt voor een bord, moet er minimaal een poster of digitaal display op A3-formaat komen. En als er meer dan 10 miljoen euro wordt uitgegeven? Dan moet er een 'communicatie-evenement' worden georganiseerd, in overleg met de regio's en de Europese Commissie.