Koning Willem-Alexander zal de herdenking van het slavernijverleden op 1 juli niet alleen bijwonen, hij zal er ook spreken. Dat heeft de Rijksvoorlichtingsdienst vandaag bevestigd. Maar maakt hij ook excuses? Die vraag leeft bij het NiNsee, het Nationaal instituut Nederlands slavernijverleden en erfenis. "Het is belangrijk voor de verwerking van het slavernijverleden."
Ook koningin Máxima, premier Rutte en een delegatie van het kabinet zullen bij de nationale herdenking in het Oosterpark in Amsterdam aanwezig zijn. Het is de start van het Herdenkingsjaar Slavernijverleden, dat tot 1 juli volgend jaar duurt.
Voorzitter Linda Nooitmeer van het NiNsee hoopt op excuses van de koning. "Dat is van belang, zeker omdat de Afro-Nederlandse gemeenschap dat belangrijk vindt", zegt ze bij een presentatie over de opening van het jaar waarin wordt herdacht dat de slavernij 160 jaar geleden officieel werd afgeschaft en 150 jaar geleden ook in de praktijk.
Symbolische waarde
"Ik denk, zonder afbreuk te doen aan het belang van de excuses van premier Rutte, dat de symbolische waarde van excuses van de koning groot is." Maar de koning kiest zijn eigen woorden, voegt ze eraan toe, het staat hem vrij. "Ik geef aan wat er vanuit de gemeenschap gewenst is." Het respect dat hij toont door aanwezig te zijn en te spreken is voor haar al van grote waarde.
Sinds de excuses van Rutte op 19 december is er volgens Nooitmeer veel gepraat. Er wordt ingezet op antiracisme, onderzoek, het teruggeven van kunst, de oprichting van een slavernijmuseum en een herdenkingscomité.
"Maar het belangrijkste is dat er wordt gekeken naar de positie van mensen met Afrikaanse roots." Daarbij gaat het niet alleen om mensen in Nederland, maar vooral ook in Suriname en het Caribisch gebied. "Dat staat nog niet als eerste op de agenda en dat is toch wel de kern."
De positieverbetering en het begin van het herstelprogramma om achterstanden weg te werken, zijn voor haar ankerpunten die over een jaar bepalen of het herdenkingsjaar succesvol is verlopen.
Komma, geen punt
Het proces achter de komma, waarover Rutte sprak bij het maken van de excuses namens de regering, is een lang proces, betoogt NiNsee-directeur Urwin Vyent. "Het duurt misschien nog wel 160 jaar voor de achterstanden die in het verleden zijn opgelopen zijn opgeheven. Het is een pijnlijke geschiedenis die op veel mensen nog een behoorlijke impact heeft." Dat blijkt vooral elk jaar rond 1 juli, zegt hij.
"Belangrijk is dat het proces niet mag worden versmald tot antiracisme. Het gaat om het opheffen van heel veel achterstanden."
Volgens Vyent hebben de excuses van het kabinet er al wel toe geleid dat mensen op de Caribische eilanden over hun eigen slavernijverleden durven te praten. "Het was voor veel mensen een taboe, schaamte speelde een rol. Dat willen we samen vormgeven. Als het op de eilanden niet goed gaat, gaat het hier met ons ook niet goed."
Als symbool van het herdenkingsjaar heeft kunstenaar Boris van Berkum een zoutvaatje met een vooroudermasker ontworpen van Delftsblauw aardewerk. Het Kabra Blauw zoutvaatje moet de geschiedenis verbinden met het heden, in gesprekken aan de keukentafel. Blauw en wit staan in de Afrikaanse cultuur voor de voorouders.
Zout speelde een belangrijke rol in het slavernijverleden. Bonaire was de strafkolonie, waar mensen die niet gehoorzaamden aan de witte machthebbers tewerkgesteld werden. Het werd de witte hel genoemd. Nooitmeer: "Ze moesten daar zout hakken, ze werden blind, handen en voeten werden door het zout aangetast. Je hield het maar acht jaar uit in de zoutmijnen, als je niet eerder doodging."
Zout heeft ook een spirituele betekenis. Het werd in de winticultuur gebruikt in reinigingsrituelen. "We hopen dat het zoutvaatje wordt verspreid door heel Nederland en dat het tot gesprekken leidt."
