Rapport: met hogere dijken kan Nederland 3 meter zeespiegelstijging aan

• Rolf Schuttenhelm

  redacteur Klimaat

Technisch is het waarschijnlijk mogelijk om Nederland tot 3 meter zeespiegelstijging te blijven beschermen tegen overstromingen. Dat staat in een vandaag verschenen rapport in opdracht van de Deltacommissaris en het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Daarbij moet worden gedacht aan bestaande methoden als meer zand opspuiten en steeds zwaardere dijken. Maar het dichttimmeren van de kust is niet volgens iedereen de beste strategie.

Ook de auteurs van het rapport concluderen dat het zeker geen gemakkelijke opgave wordt. Zo moeten hogere dijken ook veel breder worden: wel 90 meter om 3 meter zeespiegelstijging op te vangen. Dat past niet overal met de bestaande bebouwing. Bij één meter zeespiegelstijging moet volgens het rapport in Nederland al 2100 kilometer aan waterkeringen worden versterkt.

Er zal jaarlijks bovendien tot vier keer zo veel zand moeten worden opgespoten. Het winbare zand op de Noordzee wordt dan een beperkende factor. "We hebben veel meer zand nodig", zegt Jos van Alphen, strategisch adviseur van de Deltacommissaris. "En dus ook strakkere regie op het ruimtegebruik in de Noordzee."

Zeespiegelstijging onzeker

Het Kennisprogramma Zeespiegelstijging bouwt voort op de vorige maand gepresenteerde nieuwe klimaatscenario's van het KNMI. Die laten zien dat de snelheid van de zeespiegelstijging deze eeuw heel onzeker is. Het maakt veel verschil hoeveel broeikasgassen wereldwijd nog worden uitgestoten, en of ijsverlies op Antarctica in een stroomversnelling kan belanden. De Noordzee kan dan deze eeuw 1 of 2 meter hoger komen te staan, en rond 2150 al zo'n 3 tot 5 meter. Als de wereldwijde uitstoot scherp daalt, zal dit veel langzamer gaan.

Het Kennisprogramma Zeespiegelstijging heeft in de tussenrapportage vooral gekeken naar de technische haalbaarheid. Maar er staan ook nog fundamentele keuzes open. Kennisinstituut Deltares kreeg eerder de opdracht vier verschillende scenario's voor de lange termijn te ontwikkelen. In twee van die scenario's wordt er in de laaggelegen delen van Nederland veel meer ruimte ingericht om water op te vangen.

We stuiten daar op een fundamenteel probleem van dijken, zegt hoogleraar fysische geografie Maarten Kleinhans van de Universiteit Utrecht: we kunnen met een dichtgetimmerde kust in de knel komen met andere waterproblemen. Het wordt steeds lastiger om het water van de grote rivieren nog van hoog naar laag naar zee te laten stromen. Dat rivierwater zal mogelijk met reusachtige gemalen naar zee moeten worden gepompt. Kleinhans schatte eerder dat dijkverhogingen voorbij 2 meter zeespiegelstijging weinig zinvol meer zijn.

Ook worden bij dijkverhogingen de achtergelegen polders steeds dieper. Dat maakt het weer lastiger om neerslag weg te pompen. Die extra bemaling trekt bovendien zout grondwater richting het oppervlak - een probleem voor de landbouw. Zo dreigt er voor Nederland een tekort aan zoet water, zeker als de rivieren door klimaatverandering 's zomers juist lager komen te staan.

Dan hebben we nog de hoogstandjes in de huidige kustbescherming: de stormvloedkeringen - afsluitbare barrières, bijvoorbeeld in de Nieuwe Waterweg en de Oosterschelde. Stormvloedkeringen zullen steeds vaker moeten sluiten en uiteindelijk zelfs vervangen worden, schrijven de auteurs. De Oosterscheldekering moet misschien juist weg, opperde Jim van Belzen van het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ) onlangs.

Probleem is dat de Oosterscheldekering het getij remt en de aanvoer van zand naar de Oosterschelde tegenhoudt, zegt Van Belzen tegen de NOS. "De Oosterschelde is aan het verdrinken. Dat zal door zeespiegelstijging versnellen." Juist vanwege het dagelijks droogvallen van zandplaten en schorren is het Nationaal Park aantrekkelijke natuur.

Van Belzen pleit dus voor een open Oosterschelde. Als het getij weer vrij spel krijgt, kan het gebied weer natuurlijk ophogen. Hij denkt bovendien dat we dan goedkoper uit zijn. "De achterliggende dijken moeten dan net zo sterk worden als bij de Westerschelde. Onderhoud van een stormvloedkering steekt daar financieel ongunstig tegen af."

Dichttimmeren

Dichttimmeren van de kust is niet zomaar de beste optie, zegt Kleinhans. "Het wordt nog te veel vanuit de technische mogelijkheid bekeken. Maar we staan nog voor heel andere vragen: waar willen we wonen, hoe willen we werken, welke garanties bieden we natuurlijk leven en hoe verhouden de kosten zich tot de baten? Ik durf het bijna niet te zeggen, maar hier is véél meer onderzoek nodig, vanuit veel meer disciplines."

Toch nadert het moment om knopen door te hakken sneller dan de zee stijgt. Dat komt doordat de ene strategie haaks kan staan op de andere. "Belangrijke investeringen van honderden miljarden in woningbouw en infrastructuur doen we voor honderd jaar of meer", besluit Van Alphen. "We moeten dus nu al nadenken of we dat wel op de juist plek doen."