Na de verkiezingen krijgen we waarschijnlijk te maken met een recordaantal partijen in de Tweede Kamer. Afgaand op de cijfers van de Peilingwijzer, maken Volt en JA21 kans op meerdere zetels. Verschillende andere nieuwe partijen, zoals Bij1, BoerBurgerBeweging (BBB) en Code Oranje zijn evenmin kansloos.
Hoe transformeer je als nieuwe partij van zero naar hero? En waarom lukt dat partijen als Volt en JA21 wel, waar de meeste nieuwkomers blijven steken in goede bedoelingen?
'Boven het maaiveld uitsteken'
"Het begint allemaal met het genereren van enige bekendheid, waardoor je als partij boven het maaiveld uitsteekt", zegt politicoloog André Krouwel, maker van de online stemhulp Kieskompas. Zowel de Europese, progressieve partij Volt als het rechtse JA21 hadden op dat terrein van meet af aan een voorsprong op de meeste concurrenten.
JA21 kreeg als afsplitsing van Forum voor Democratie automatisch de nodige publiciteit en heeft in de personen van Joost Eerdmans en Annabel Nanninga redelijk bekende kopstukken.
Volt kon bogen op enig succes bij de laatste verkiezingen voor het Europees Parlement in 2019. De partij haalde daar bijna 2 procent van de stemmen. Onvoldoende voor een plek in het Europarlement, maar mogelijk ligt dat anders voor de kansen in de Tweede Kamer. "Wij voorspellen niet zomaar drie zetels op 17 maart", aldus campagneleider Itay Garmy.
Duidelijke boodschap
Door ledencontributie en donaties kon Volt na die vorige verkiezingen drie fulltime medewerkers aannemen. Ook was er daardoor een startbudget van zo'n 80.000 euro voor de campagne voor de Tweede Kamerverkiezingen. Geld dat volgens Garmy vooral is besteed aan flyers, posters en advertenties op sociale media.
"Volt was geruime tijd voor de verkiezingen al best zichtbaar in de openbare ruimte", is Krouwel opgevallen. "Dat moet je kunnen financieren, dat lukt niet iedere partij."
Maar er is meer nodig: "Het gaat het er ook om dat je een bepaald gevoel bij de kiezer weet over te brengen, het liefst via een boodschap die uniek is voor jouw partij." JA21 doet dat door zich te profileren als het redelijke alternatief op rechts, Volt richt zich sterk op progressieve jongeren met sterke internationalistische opvattingen, aldus Krouwel.
Doordringen tot de peilingen
Een volgende essentiële stap voor een partij met ambitie, is doordringen tot de opiniepeilingen. Dat heeft belangrijke voordelen voor nieuwkomers, voordelen die elkaar ook nog eens versterken. Wie volgens de peilingen serieus mag hopen op een zetel, wint bijvoorbeeld geloofwaardigheid bij de kiezer. Die hoeft immers minder bang te zijn dat zijn stem 'verloren' gaat aan een partij die waarschijnlijk de kiesdrempel niet haalt.
Daarnaast zorgt dergelijk succes ervoor dat stemhulpen als Kieskompas, die in verkiezingstijd miljoenen kiezers bedienen, je daarin opnemen. En dat trekt belangstelling van de media, wat de bekendheid weer verder vergroot. "Als er eenmaal in termen van een winnaar over je geschreven wordt, kan dat vliegwieleffect ontstaan waar iedere partij naar op zoek is", zegt Krouwel. "Uit allerlei onderzoeken blijkt dat mensen nu eenmaal de neiging hebben om bij de winnaar te willen horen."
Het ultieme voorbeeld daarvan komt uit 2012, toen PvdA-lijsttrekker Diederik Samsom er in de peilingen in de laatste fase een à twee zetels per dag bij kreeg, vooral ten koste van de SP van Emile Roemer.
Sylvana Simons
Maar hoe komt een kersverse partij in die peilingen? Daarvoor is opnieuw enige mate van bekendheid nodig. In peilingen wordt gevraagd aan kiezers voor welke partijen ze nog meer openstaan. Noemen ze de naam van zo'n kandidaat of partij op de lijst, dan wordt die door de peilers opgenomen in de lijst van partijen waaruit je kunt kiezen. Bij voldoende steun, kan het dan hard gaan, laten Volt en JA21 zien.
Daarbij heeft Volt het afgelopen jaar geïnvesteerd in contacten met (en naamsbekendheid onder) journalisten, schrijvers en wetenschappers. "Voorlopers die vervolgens laten weten op zo'n nieuwe partij te gaan stemmen", zegt Krouwel. Hoofdredacteur Rob Wijnberg schreef bijvoorbeeld op De Correspondent waarom hij voor Volt kiest, al benadrukt hij dat daar geen contact met de partij aan vooraf ging.
Mogelijk maken dus veel nieuwe partijen kans op een plek in de Kamer. In de laatste peiling van I&O Research haalt Bij1 van Sylvana Simons een zetel, net als in de peiling van Maurice de Hond. Laatstgenoemde denkt als enige peiler tot nu toe dat ook Code Oranje van Richard de Mos kans maakt op een zetel.
Tweestrijd ontbreekt
Al deze debutanten lijken hun voordeel te doen met het gebrek aan spanning in de campagne dit jaar. In het verleden ontstond er vaak een strijd om de eerste plek, die twijfelende kiezers naar de grootste partijen trok en de kleine partijen het nakijken gaf. Zo'n tweestrijd ontbreekt dit jaar. Afgaand op de Peilingwijzer is de kans groot dat de VVD van premier Rutte, net als vier jaar geleden, de verkiezingen wint.
In een dergelijk scenario hebben kiezers weinig of geen reden tot strategisch stemmen en zullen zij meer hun eerste voorkeur volgen. "En dan verwacht ik natuurlijk dat heel veel mensen bij ons uitkomen", lacht Itay Garmy van Volt.