Saaie campagne? Integendeel, meestal verschuiven er onderweg tientallen zetels
Morgen begint de campagne officieus met het NOS Radiodebat op NPO Radio 1. Een verkiezingsstrijd waarvan de afloop op het eerste gezicht behoorlijk voorspelbaar is. Immers: de VVD van premier Rutte is in de Peilingwijzer op dit moment minstens twee keer zo groot als de andere grotere partijen.
Maar hoe zeker is dat? Hoeveel kan er nog verschuiven in de 21 dagen tot de verkiezingen van 17 maart? Héél veel, benadrukken politieke wetenschappers. "Er is echt nog helemaal niets beslist", zegt ook peiler Peter Kanne van I&O Research.
De onderzoeksbureaus onderstrepen het zelf het meest: peilingen zijn geen voorspellingen van de einduitslag, het zijn momentopnames. In de praktijk is die voorspellende waarde inderdaad beperkt, laten de ervaringen van de afgelopen verkiezingen zien. Op de dag voor de verkiezingsdag zelf is dat anders: vier jaar geleden hadden de peilers alle grotere trends wel in het vizier. Maar drie weken voor 'D-day' blijkt dat in de praktijk vrijwel onmogelijk, alleen al vanwege de grilligheid van de kiezer.
2017: de tweestrijd die niet kwam
Voor een sprekend voorbeeld hoef je alleen maar terug te gaan naar de laatste Kamerverkiezingen van maart 2017. De VVD won die verkiezingen uiteindelijk ruim met 33 Kamerzetels, dertien zetels voor nummer 2 de PVV.
Maar drie weken van tevoren leek er nog sprake van een nek-aan-nekrace. VVD en PVV hielden elkaar eind februari in evenwicht op circa 25 zetels in de Peilingwijzer, dat een gewogen gemiddelde biedt van de verschillende politieke peilingen. In totaal zouden er in de loop van die campagne 18 zetels van de ene naar een andere partij verschuiven, als je de Peilingwijzer van 22 februari vergelijkt met de uitslag van 15 maart.
2012: de verdubbeling van de PvdA
Een record was dat niet, want bij de verkiezingen daarvoor was er nog meer beweging in de laatste weken. Dat was de campagne die Emile Roemer begon als potentiële premier. Drie weken voor de verkiezingsdatum 12 september 2012 was zijn SP in de Peilingwijzer met 35 zetels de grootste partij.
Wat volgde, was een stembusstrijd waarin Roemer zwak overkwam in een cruciaal tv-debat, Diederik Samsom juist zijn kans pakte (Tegen Rutte: "U doet het wéér!") en de virtuele winst van de SP steeds meer afbrokkelde naar een stand van uiteindelijk 15 zetels. Aan de eindstreep was de VVD opnieuw de grootste met maar liefst 41, op de voet gevolgd door de PvdA met 38. Verschuiving in deze stembusstrijd: 27 Tweede Kamerzetels.
Zwevende kiezers
Waar opnieuw uit blijkt dat peilingen alleen maar iets zeggen over de situatie op de dag van het onderzoek. En dat kiezers vervolgens in de laatste weken alle kanten op kunnen zweven tegenwoordig.
In de laatste peiling van I&O Research geeft 16 procent van de ondervraagden aan nog niet te weten op wie ze gaan stemmen. Dat lijkt nog een bescheiden percentage. Maar kijk verder en je ziet dat ook de meeste kiezers die wel een partij van hun voorkeur opgeven, nog allerminst zeker zijn dat dit ook hun stem wordt op 17 maart. Slechts 22 procent geeft aan dat zijn keuze vast staat.
Maar 16 VVD-zetels zijn zeker
De achterban van de SGP is het meest zeker van zijn zaak: 47 procent overweegt geen andere partij meer. Maar bij de VVD is dat al 37 procent en met name linkse partijen komen nog een stuk lager uit. GroenLinks heeft op dit moment zelfs maar zo'n 11 procent zekere kiezers.
Uitgedrukt in Kamerzetels schat Ipsos/Eenvandaag dat zestien zetels van koploper VVD 100 procent vaststaan. Als we kiezers meerekenen die ook nog een andere partij overwegen, komt de VVD tot 22 zetels. Daarnaast is er nog een potentieel van zes zetels aan mensen die nu nog niet voor de VVD kiezen, maar dat wel overwegen.
Het zijn cijfers die goed illustreren hoeveel er nog op het spel staat in de campagne en hoeveel er nog kan veranderen. "Dat kan door een externe gebeurtenis komen", zegt Tom Louwerse van de Peilingwijzer, "zoals vier jaar geleden de Turkse minister die werd uitgezet. Maar ook bijvoorbeeld door een onverwachte gebeurtenis in een debat."
"Vergeet ook niet", gaat Louwerse verder. "Dat de peilers het momenteel niet over alles volledig eens zijn. In de peilingen van Maurice de Hond is het gat tussen de VVD en met name de PVV een stuk kleiner dan bij andere drie bureaus die wél zijn opgenomen in de Peilingwijzer."
Afwijkingen
Bovendien kunnen peilingen afwijkingen hebben die pas na de verkiezingen aan het licht komen. Zoals vier jaar geleden, toen uit zogenoemde nametingen bleek dat alle bureaus de steun voor de VVD consequent hadden onderschat.
Iets soortgelijks gebeurde in 2010 met de PvdA van lijstrekker Job Cohen. Politicoloog Tom van der Meer: "Ik zal nooit de uitzending vergeten van De Wereld Draait Door in die campagne, toen Cohen door Matthijs van Nieuwkerk scherp werd ondervraagd: wat deed hij fout dat hij zo ver achterlag op Rutte? Terwijl achteraf bleek dat de situatie 'onder water' totaal anders was. Dat werd echter pas zichtbaar op de verkiezingsavond zelf, toen het verschil tussen de VVD en de PvdA welgeteld één zetel bleek."
In deze video gaat NOS op 3 de dertien grootste partijen langs, in drie minuten per stuk. Kijk ze allemaal, of per stuk, de video is ingedeeld in hoofdstukjes:
