Gemeenten zijn grotendeels voorbereid op verkiezingen, maar lopen vast op details

• Carmen Dorlo

  redacteur Online

Over drie weken zijn de Tweede Kamerverkiezingen, voor het eerst in een 'driedaagse versie' op 15, 16 en 17 maart. Door de coronapandemie moeten gemeenten hun normale draaiboek omgooien. De meeste plaatsen lijken inmiddels goed voorbereid, al blijven er onzekerheden.

Zo blijkt uit proeven met 70-plussers dat het poststemmen ingewikkelder is dan gedacht, is onduidelijk hoe de dagen voor risicogroepen eruitzien, verschilt de aanpak van gemeenten onderling en zijn er nog niet overal genoeg vrijwilligers en stemlokalen. Dat er nog onduidelijkheid is, is niet vreemd. Dit jaar gaan er best wat zaken anders dan bij voorgaande verkiezingen.

Minister Ollongren van Binnenlandse Zaken zei in oktober vorig jaar dat er zeker 70.000 vrijwilligers nodig zouden zijn, een kwart meer dan normaal. Inmiddels zijn er zeker 76.000 aanmeldingen. Maar of elke gemeente genoeg aanmeldingen heeft ontvangen, is nog onduidelijk. Twee weken geleden was dat bij 230 gemeenten van de in totaal 352 gemeenten al wel het geval.

Ook zeggen 245 gemeenten genoeg stemlocaties te hebben, blijkt uit gegevens van het ministerie van Binnenlandse Zaken. "De voorbereidingen lopen voorspoedig", laat een woordvoerder weten. "De verwachting is dat tijdens de drie dagen ruim 11.000 stemlocaties beschikbaar zijn. Daarmee blijft het aantal stemlocaties op peil ten opzichte van de verkiezingen in 2017."

In grote Nederlandse gemeenten zijn er toch nog vragen over de verkiezingen. "De avondklok en de heropening van de basisscholen maken het zeer waarschijnlijk dat in de komende weken nog stembureaus afvallen en moeten worden toegevoegd. Een avondklok tijdens de verkiezingen roept ook de vraag op hoe alle stemmentellers naar huis moeten", zegt een woordvoerder van gemeente Utrecht.

In Den Haag wordt nog hard gezocht naar vijfhonderd vrijwilligers, er worden namelijk 2250 meer stembureauleden ingezet dan normaal.

Den Bosch is nog veel bezig met de details. "Wat het lastig maakt, is dat je niet weet hoe mensen gaan stemmen. Gaan ze per post stemmen? Gaan ze op maandag of woensdag? Je moet met veel scenario's rekening houden, terwijl sommige nooit gaan gebeuren", zegt een woordvoerder. "Het is voor mensen die dagelijks hiermee bezig zijn wel te overzien, maar ik hoop dat het ook te overzien is voor de kiezer."

Niet controleren

De eerste twee stemdagen zijn dit jaar extra. "Die dagen zijn vooral bedoeld voor kiezers uit risicogroepen", zegt een woordvoerder van Binnenlandse Zaken. "Maar dat gaan gemeenten en stembureaus niet controleren. Iedere kiezer die in het stemlokaal komt, mag stemmen." Het ministerie heeft in januari een onderzoek gedaan onder kiezers waarin ruim de helft van de kiezers aangaf op woensdag te gaan stemmen.

Waar stem je eigenlijk voor tijdens de verkiezingen? NOS op 3 legt het uit in deze video:

Een tijdje geleden werden meerdere kleine proeven uitgevoerd met senioren en verstandelijk beperkten, die werden georganiseerd door onder andere Corry Baak van zorginstelling Ipse de Bruggen en Jacob van Foreest van Leer Zelf Online. De proef voor tien mensen met een verstandelijke beperking verliep goed. "Het was een succesvolle dag, met een aantal kleine tegenslagen die opgelost kunnen worden", zegt Baak.

De proef met poststemmen voor twaalf senioren ging niet goed. Meer dan de helft van de stemmen zou ongeldig worden verklaard tijdens de echte verkiezingen. Zo werden handtekeningen verkeerd gezet en de enveloppen verkeerd gebruikt. "Eigenlijk was iedereen heel zelfverzekerd, misschien dat dat ook wel meespeelde in waarom het fout ging", zegt Van Foreest. "Er moeten echt nog verbeterslagen worden gemaakt voor de verkiezingen."

Hij vraagt zich af of het poststemmen wel is getest. "Bij sommige dingen denk ik: je kunt er niet vanuit gaan dat ouderen dit zomaar weten. Bijvoorbeeld de afgiftepunten: op sommige brieven staat dat ze dat online moeten opzoeken, maar dan snappen ze niet waar."

Het ministerie heeft het briefstemmen wel onderzocht. Uit dat kleine onderzoek, onder twaalf 70-plussers, kwam ook de conclusie dat de ouderen niet alle instructies tot in detail lezen. "Er is een potentieel risico dat er handelingen over het hoofd worden gezien", is te lezen in het onderzoeksrapport.

Lastminute aanpassingen?

Van Foreest stelt voor om de communicatie te verbeteren. Ook beveelt hij aan om de enveloppen bij het poststemmen verschillende kleuren of formaten te geven, of de instructies nummersgewijs op te schrijven. Van Foreest geeft zijn aanbevelingen deze week door aan het Ministerie van Binnenlandse Zaken. Maar of dat op tijd is, weet hij niet. "Ik ben bang dat de instructie en de enveloppen niet meer kunnen worden aangepast. Als dat zo is, hoop ik dat de overheid wel gaat inzetten op communicatie. Dat is echt nodig."

Als dingen worden verbeterd is dat alleen maar goed, zegt gemeente Den Bosch. Zolang er maar niet te veel wordt aangepast. "We krijgen als gemeente heel veel voor onze kiezen. Ik hoop dat we niet meer lastminute nieuwe regels krijgen. Dan kunnen we ons op die laatste details richten."