Van Europa tot VS: hoe snel gaan economieën zich herstellen?

• Lisa Schallenberg

  redacteur Economie

Met wereldwijd steeds meer gevaccineerden en voor Europeanen een reiscertificaat in zicht, lijkt het erop dat we een zomer tegemoet gaan waarin weer meer kan. Als we die weg naar boven volhouden begint dan ook echt het herstel van de economieën. Maar hoe snel zal dat herstel gaan?

Zo'n snel herstel als in de Verenigde Staten plaatsvindt zullen we hier in Nederland in ieder geval niet zien, is de verwachting van onder meer het IMF en onderzoeksbureau Oxford Economics. "Er zijn op dit moment in de crisis twee factoren die bepalen hoe snel economieën herstellen", zegt Gregory Daco vanuit New York. Hij is hoofdeconoom van de Verenigde Staten bij Oxford Economics.

"De combinatie van twee factoren bepaalt hoe snel het herstel gaat: allereerst hoe snel de gezondheidssituatie verbetert in het land. En ten tweede hoeveel extra geld overheden de economie in pompen, en waar ze dat aan uitgeven."

Zie hieronder hoeveel mensen er in Nederland gevaccineerd zijn, in vergelijking met andere landen, en hoe streng de lockdowns overal zijn:

"In de Verenigde Staten is de gezondheidssituatie na een diep dal de afgelopen maanden steeds beter geworden", zegt Daco. "In tegenstelling tot Europa, waar eind 2020 nieuwe infectiegolven waren waardoor er opnieuw lockdowns werden ingesteld." Dat de lockdowns in de Europese landen weer strenger werden eind 2020 kun je zien in de grafiek hierboven. "Die lockdowns zorgen ook weer voor een dubbele dip in de economie."

In de grafieken hieronder kun je zien dat in verschillende Europese landen de economie na de diepe dip in het voorjaar nog een keer is gekrompen. In de Verenigde Staten is dat niet gebeurd: de economie is daar sinds de zomer steeds verder doorgegroeid.

Maar als we alleen naar Europese landen kijken komt Nederland er niet slecht vanaf, zegt Maartje Wijffelaars, econoom van RaboResearch. "Dat hebben we continue gezien sinds het begin van de crisis. De economische val vorig jaar voorjaar was minder diep, en ook de tweede krimp was minder diep."

Veel individuele ondernemers in de horeca, toerisme, en cultuur- en evenementensector in Nederland zullen dat beeld misschien niet herkennen. Die hebben het sinds het begin van de crisis economisch zwaar vanwege de gedwongen sluiting.

"Toerisme en de horeca zijn hier wel hard geraakt, maar ze maken een minder groot deel uit van de Nederlandse economie dan ze in bijvoorbeeld Zuid-Europa doen", zegt Wijffelaars. "Het leed van individuele ondernemers in Nederland en Spanje kan vergelijkbaar zijn, maar de impact daarvan op de economie als geheel is in Nederland een stuk kleiner."

Naast de impact van de gezondheidssituatie en de lockdowns, spelen ook de steunpakketten een rol in hoe snel economieën weer herstellen. Overheden over de hele wereld hebben economische steunpakketten in het leven geroepen om bedrijven en inwoners te ondersteunen.

Hieronder kun je zien hoeveel extra geld overheden aan die steunpakketten hebben uitgegeven, maar het is wel lastig om de grootte van die steunpakketten te vergelijken. Hoeveel extra coronasteun je als overheid moet geven, hangt namelijk ook af van hoe groot het bestaande sociale vangnet al is.

"In Nederland hebben we altijd al uitgebreide sociale voorzieningen, zoals werkloosheids- en bijstandsuitkeringen", zegt Wijffelaars. Het sociaal vangnet in de Verenigde Staten, die van de rijkere landen het meeste extra geld hebben uitgegeven, is bijvoorbeeld een stuk minder uitgebreid dan in Nederland. Als je al verschillende regelingen hebt voor mensen die werkloos raken om wat voor reden dan ook, hoef je minder extra regelingen te maken ten tijden van zo'n crisis.

"De steunpakketten in verschillende landen zijn groter dan we voor de crisis voor mogelijk hadden gehouden, en ze zijn ook effectief", zegt Wijffelaars. Welke maatregelen overheden precies hebben verschilt, maar in veel Europese landen is er in ieder geval een vorm van loonsteun: een subsidie voor bedrijven om de salarissen van hun personeel door te betalen. Het idee is dat mensen daardoor niet massaal ontslagen worden.

In de Verenigde Staten zijn ook vormen van loonsteun, bijvoorbeeld de Paycheck Protection Plan waarbij bedrijven een lening konden krijgen om hun personeel door te betalen, vertelt Daco. "Maar de nadruk ligt in het Amerikaanse steunpakket vooral op het geven van inkomenssteun aan mensen zelf, niet via bedrijven zoals dat veel in Europa gebeurt."

Het idee daarachter is dat bedrijven hun personeel moeten kunnen ontslaan omdat de omzet terugloopt, vertelt Daco. "De overheid vangt dat dan deels op door inkomenssteun direct aan werklozen te geven." In de grafieken hieronder zie je dat dat in het begin van de crisis ook gebeurde: de werkloosheid in de Verenigde Staten steeg direct sterk.

"De arbeidsmarkt is hier flexibeler, waardoor mensen sneller kunnen worden ontslagen. Het economische voordeel daarvan op de langere termijn is dat die ontslagen mensen sneller aan de slag kunnen bij bedrijven die nog wel goed draaien, waardoor de economie productiever wordt." De werkloosheid is na die sterke piek ook gedaald in de Verenigde Staten, maar ligt nog altijd boven het niveau van voor de crisis.

In deze Europese landen is werkloosheid deels voorkomen vanwege loonsteun aan bedrijven, maar de precieze voorwaarden voor die loonsteun verschillen per land. "In Nederland krijgt het personeel dat via loonsteun wordt uitbetaald hun volledige salaris", zegt Wijffelaars. "Een Spanjaard krijgt maar 70 procent. Voor het herstel van de economie zal dat wel gaan uitmaken, want dat betekent dat deze Spanjaarden minder geld hebben overgehouden om te besteden."

Onder meer die bestedingen van consumenten moeten de komende tijd de wereldwijde economie weer helpen herstellen. Dat werkt als een soort optelsom: hoe meer we uitgeven, hoe meer omzet bedrijven maken, hoe meer investeringen zij kunnen doen waardoor ze productiever worden, waardoor de economie uiteindelijk sneller groeit - dat is het idee.

In dat herstel van de economie in Nederland heeft Wijffelaars wel vertrouwen, onder meer vanwege het feit dat we weer vaker op plekken komen waar we geld kunnen uitgeven. Dat zie je in de grafiek hieronder. "We gaan nog steeds minder naar bijvoorbeeld bioscopen, winkelcentra en restaurants dan voor de crisis, maar je ziet een duidelijk herstel sinds halverwege april. Deze gegevens zeggen alleen iets over de hele korte termijn, maar mijn verwachting is dat dat doorzet."

Ook Daco verwacht herstel in Europa, maar die komt wel wat langzamer op gang dan in de Verenigde Staten, denkt hij. "In de Verenigde Staten wordt ook veel extra geld uitgetrokken voor investeringen voor de lange termijn, bijvoorbeeld in infrastructuur, industrie en onderwijs via het American Jobs and Families plan. Dat gebeurt in Europa niet in dezelfde mate, en dat heeft invloed op de economische groei de komende jaren."

De grote onzekerheid zit hem wat Wijffelaars betreft in wat er gebeurt wanneer de steun in verschillende landen wordt afgebouwd. "We weten dat door heel Europa het aantal faillissementen in 2020 lager was dan in het goede economische jaar 2019. Dat klopt niet, daar komen nog dingen aan. Maar wat is de omvang? We hebben geen gegevens over de financiële situatie van alle individuele bedrijven. Daarom is het gigantisch moeilijk om in te schatten welke schade er nog aankomt."