Dertien maanden corona: steun houdt bedrijven overeind, maar hoelang nog?

• Lisa Schallenberg

  redacteur Economie

Over een paar dagen wordt volgens het huidige plan de avondklok afgeschaft, gaan de winkels weer open en kunnen we voor het eerst sinds oktober op het terras zitten. Het deel van de economie dat nu alweer maanden dicht zit, gaat dan weer een beetje open. Hoe gaat het, nu we al meer dan een jaar met corona leven, met de economie?

"Verrassend goed", zegt Sandra Phlippen, hoofdeconoom van ABN Amro. "Normaal gesproken loopt de werkloosheid op als er een crisis is en de economie zo hard krimpt. Daardoor hebben mensen minder te besteden, en maken bedrijven minder omzet. Die vicieuze cirkel doet zich in deze crisis nauwelijks voor. Dat is voor een heel groot deel te danken aan het steunpakket."

"We hebben een harde klap gehad: de economie is vorig jaar met 3,8 procent gekrompen", zegt Lex Hoogduin, hoogleraar economie en oud-directeur van De Nederlandsche Bank. "Maar we hebben de patiënt verdoofd door iedereen zodanig te compenseren dat een groot deel van de economie het nog niet in de portemonnee heeft gemerkt."

Zie hieronder hoeveel bedrijven en mensen nu geld ontvangen uit het steunpakket:

Zoals je in de grafiek hierboven kunt zien, is het aantal werknemers dat salaris krijgt via de loonsteunsubsidies al sinds de zomer min of meer gelijk: zo'n 1,3 miljoen mensen. Die werken bij bedrijven die sinds de coronacrisis een stuk minder omzet maken.

In juli maakte Phlippen zich zorgen over omscholing: dat gebeurde te weinig, vond zij. "Toen dacht ik: als zo veel mensen, zo lang achter elkaar hun beroep niet kunnen uitoefenen, dan moeten die massaal omgeschoold worden naar sectoren die wel personeel nodig hebben."

Door het steunpakket bleek dat toch niet nodig, zegt Phlippen. "Veel mensen zijn niet ontslagen. Ze zijn gewoon gesubsidieerd in die banen blijven zitten. Petje af voor het kabinet, daarmee is een ramp voorkomen."

Toch neemt dat steunpakket zeker niet de zorgen weg voor de getroffen sectoren. "De geldstromen op de rekeningen van die ondernemers zijn hard achteruitgegaan en dat herstelt nog niet. Ik vermoed, en dat hoor je ook van ondernemers, dat ze hun privékapitaal en pensioen allemaal aan het oproken zijn om het vol te houden tot het einde van de lockdown. Die bedrijven blijven ook overeind vanwege hun eigen bereidheid om dat te doen, niet alleen vanwege het steunpakket."

Hoelang nog?

Maar het steunpakket zal op een gegeven moment eindigen. De grote vraag is: wanneer?

"Ik denk dat het pakket geleidelijk zal worden afgebouwd", zegt Phlippen. "Als de economie weer helemaal opengaat, zal er coulance zijn in de opstart. Bedrijven moeten dan ook op een gegeven moment hun schulden bij de Belastingdienst, leveranciers en banken gaan terugbetalen. Niemand wil dat bedrijven dan toch massaal omvallen, dan is alle steun voor niks geweest."

Volgens Hoogduin is het juist onverstandig om het pakket geleidelijk af te bouwen. "Dat er tijdens de crisis steun wordt gegeven is goed. Maar zodra de crisis voorbij is moet dat stoppen, anders zit die steun economisch herstel in de weg", zegt hij.

"De overheid moet duidelijk aangeven wanneer zij vindt dat de crisis overwonnen is, en dan de steun stoppen. Dan kunnen banken en investeerders in dat gat springen", zegt Hoogduin. Die kunnen inschatten welke bedrijven kansrijk zijn en waar zij geld in willen stoppen en die bedrijven blijven dan bestaan, legt hij uit. "Bedrijven die het niet lukt om financiering te krijgen vallen om, waardoor hun personeel bij de kansrijke bedrijven kan gaan werken. Geld rolt dan naar de efficiënte delen van de economie, en dat stuwt de economische groei."

Het risico dat in de kern levensvatbare bedrijven toch kunnen omvallen als de steun stopt, zoals Phlippen beschrijft, is daardoor volgens Hoogduin niet zo groot. "Als een bedrijf groeipotentieel heeft, kan het bij banken of investeerders geld ophalen. Dat hoeft de overheid niet te doen."

Zie hieronder hoeveel geld we uitgeven, en hoe groot ons vertrouwen in de economie is:

Een andere belangrijke kracht in het herstel van de economie zijn wij zelf. Als wij veel geld gaan uitgeven, maken bedrijven meer omzet, waardoor ze meer kunnen investeren. Daardoor maken ook andere bedrijven meer omzet.

"Het economische deel van deze crisis raakt sommige mensen keihard. Die hebben ook minder geld om uit te geven", zegt Hoogduin. "Maar er zijn ook mensen die daar zelf weinig van merken." Zoals je hierboven kunt zien, hebben mensen juist veel geld gespaard in coronatijd.

Dat de economische crisis niet iedereen raakt, vergroot volgens Hoogduin ongelijkheden die er al waren. "Mensen met een eigen huis zien hun vermogen stijgen, terwijl mensen die dat niet hebben zich geen koophuis meer kunnen permitteren. Dat probleem bestond al, maar de prijzen stijgen ook harder doordat de Europese Centrale Bank de geldkraan wagenwijd open heeft gezet in reactie op deze crisis."

De mensen die niet geraakt zijn door de crisis hebben, wanneer de economie weer opengaat, veel extra geld om te besteden. "Ik denk dat ze dat ook gaan doen", zegt Hoogduin. "Mensen zijn blij dat het achter de rug is en willen van alles gaan inhalen."

De vraag is waar we geld aan gaan uitgeven. "De horeca zal snel weer een goed bedrijfsresultaat halen", zegt Phlippen. "Maar je hebt ook sectoren die door de coronacrisis permanent in ander vaarwater zijn gekomen: de zakelijke reisbranche, bijvoorbeeld. Mensen hebben gezien dat videobellen ook goed werkt. Ik denk niet dat mensen op dezelfde schaal zakenreizen gaan boeken als voor de crisis. En vanwege de groei van de online winkels denk ik ook dat het voor de winkelstraten nog moeilijker wordt dan voor corona."

Dat zou in die sectoren kunnen leiden tot faillissementen en een hogere werkloosheid.

Extra geld uitgeven wanneer de economie weer opengaat heeft ook een risico: inflatie. Als de vraag naar producten en diensten snel stijgt, kan dat zorgen voor hogere prijzen.

"De Europese Centrale Bank heeft het signaal afgegeven dat zij verwachten dat die inflatie tijdelijk zal zijn", zegt Hoogduin. "Maar ik denk dat het risico bestaat dat ze het onderschatten. Er is zoveel geld de economie in gepompt door de ECB, en er zijn bij veel overheden ambities om heel veel geld uit te geven aan bijvoorbeeld de energietransitie, onderwijs of zorg. Als de centrale bank niet op de rem gaat staan, kan geld minder waard worden, met grote gevolgen voor bijvoorbeeld pensioenen en spaargeld."

Phlippen maakt zich daar minder zorgen om. "Als je over een periode van vele jaren kijkt is niks uitgesloten. Maar er is zoveel welvaart verloren gegaan in Europa tijdens deze crisis. Voordat je inflatie krijgt moet eerst iedereen weer aan het werk zijn en moet de economie weer maximaal draaien. Daar zijn we nog lang niet."

We publiceren elke maand een update over de stand van de economie. Hier vind je de vorige versies: