Francien Yntema
Redacteur Wetenschap
Francien Yntema
Redacteur Wetenschap
We zijn ruim twee maanden aan het prikken met de coronavaccins en het vaccinatietempo versnelt. Steeds meer Nederlanders zijn beschermd tegen covid-19 én krijgen te maken met bijwerkingen. Wat kun je verwachten na een prik?
Bijwerkingen zijn een logisch gevolg van vaccinaties. Vaccins zetten ons immuunsysteem aan het werk zodat we nieuwe ziekteverwekkers aankunnen. Nieuwe vaccins komen alleen op de markt als het Europees Geneesmiddelenbureau EMA oordeelt dat de voordelen opwegen tegen de nadelen.
Hoofdpijn, spierpijn, koorts
De meest voorkomende bijwerkingen van de coronavaccins zijn volgens Bijwerkingencentrum Lareb reacties op de prikplek, hoofdpijn, vermoeidheid, spierpijn, pijn in de gewrichten, koorts, misselijkheid, koude rillingen en opgezette lymfelieren in de oksel, in de hals of bij het sleutelbeen.
"Bij verreweg de meeste mensen zijn die bijwerkingen mild', zegt vaccinexpert Leonoor Wijnans van het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG). Zij oordeelt namens Nederland bij EMA mee over de vaccins. "Een minderheid heeft meer last van bijwerkingen en de meeste klachten verdwijnen na 1 tot 3 dagen."
Toch kunnen bijwerkingen het functioneren beperken. De RIVM-richtlijn voor de coronavaccinaties stelt dat de veelvoorkomende bijwerkingen weliswaar onschuldig zijn, "maar ze zijn wel hinderlijk en kunnen leiden tot het tijdelijk niet inzetbaar zijn voor werk in de eerste 24-48 uur na vaccinatie", aldus de richtlijn.
Meer of minder last
Hoeveel bijwerkingen je krijgt, hangt van meerdere factoren af. Volgens het RIVM zijn de klachten uitgesprokener bij jongeren dan bij ouderen. Ook hebben mensen bij de vaccins van Pfizer/BioNTech en Moderna vaker en meer last van bijwerkingen na de tweede prik. Bij AstraZeneca is dat juist na de eerste prik, zegt vaccinexpert Wijnans.
In zijn algemeenheid lijken de coronavaccins volgens het CBG ook wat meer bijwerkingen te geven dan bijvoorbeeld de griepvaccins en de vaccins tegen meningokokken. "Een mogelijke verklaring daarvoor is dat de coronavaccins een sterkere afweerreactie opwekken."
Ook zijn er verschillen tussen de coronavaccins. "De bijwerkingen van het AstraZeneca-vaccin blijken iets vaker als heftig te worden ervaren", zegt directeur Agnes Kant van Bijwerkingencentrum Lareb. Iedereen kan daar vermoedens van bijwerkingen melden en Kant trekt deze conclusie uit de meldingen tot nu toe.
'Onderling vergelijken lastig'
De bijsluiters van de vaccins wijzen ook op verschillen. Zo kwam koorts het vaakst voor in het grootschalige onderzoek van Moderna. Daar ontwikkelde zo'n 15 procent van de deelnemers koorts tegenover 10 procent in het onderzoek van Pfizer/BioNTech en 8 procent bij AstraZeneca. Overigens voelde wel 34 procent van de mensen die een prik van AstraZeneca ontving zich 'koortsachtig'.
"Je moet wel voorzichtig zijn met dit soort vergelijkingen", zegt vaccinexpert Wijnans van het CBG. "Er zitten verschillen tussen de populaties waarin de verschillende vaccins zijn onderzocht, bijvoorbeeld in leeftijd, gezondheid en risicofactoren. Dat maakt onderling vergelijken nu lastig."
Bijwerkingen in de praktijk
De percentages die in de bijsluiters staan zullen redelijk overeenkomen met de praktijk, vermoedt Wijnans, maar we moeten rekening houden met een marge. "Via grootschalige onderzoeken die na de toelating plaatsvinden krijgen we meer informatie over de praktijk, maar op dit moment zijn daar nog geen conclusies uit te trekken."
Bijwerkingencentrum Lareb is met zo'n onderzoek bezig. Om de onderlinge verschillen in kaart te brengen volgt het per vaccin dat hier wordt gebruikt zo'n 5000 mensen. Volgende week komt Lareb met de eerste resultaten.
Allergische reacties
Naast de veelvoorkomende bijwerkingen krijgen sommige mensen te maken met zeldzame bijwerkingen. De bekendste daarvan is waarschijnlijk de ernstige allergische reactie die in zeldzame gevallen optreedt en te behandelen is.
De schattingen van hoe vaak die zogeheten anafylactische reactie optreedt lopen uiteen. Het Amerikaanse CDC meldde in januari dat deze reactie ongeveer 11,1 keer per miljoen Pfizer-prikken voorkomt en ongeveer 2,5 keer per miljoen Moderna-prikken. Onlangs kwamen onderzoekers in het vakblad JAMA uit op een veel hoger aantal: 2,5 keer per 10.000 prikken van Moderna of Pfizer.
Na de toelating
Ook nu de vaccins op de markt zijn, houden allerlei organisaties een vinger aan de pols. Volgens het CBG is de kans op nieuwe ernstige bijwerkingen nadat het vaccin is goedgekeurd klein. "Toch kunnen we het nooit helemaal uitsluiten. Voor heel zeldzame bijwerkingen waren de studies niet groot genoeg. Daarom houden we de vaccins goed in de gaten, ook na goedkeuring."
Zo boog het geneesmiddelenbewakingscomité (PRAC) van EMA zich begin dit jaar over meldingen van kwetsbare ouderen die stierven na een prik met het vaccin van Pfizer/BioNTech. Het comité concludeerde dat er geen specifieke veiligheidsrisico's zijn bij kwetsbare ouderen. Begin maart concludeerde PRAC dat diarree en overgeven ook bijwerkingen kunnen zijn van het Pfizer-vaccin.
