Amerika naar de stembus; hier moet je op letten in de verkiezingsnacht

• Margot Oosterwechel en Ernest Claassen

  redactie Buitenland

Na maanden van warmlopen en campagne voeren is het dinsdag zover: dan moet duidelijk worden wie de komende vier jaar het Witte Huis zal bewonen. Wordt het Donald Trump of Joe Biden? In de nacht van dinsdag op woensdag worden de meeste uitslagen per staat bekendgemaakt. Uiteindelijk wint niet de kandidaat met het hoogste aantal stemmen, maar de kandidaat met de meeste kiesmannen.

Hoe dat systeem precies werkt, legt correspondent Arjen van der Horst uit in deze video:

Van sommige staten, de safe states, staat bij voorbaat al vast of ze naar de Republikeinen of naar de Democraten zullen gaan. In die staten wordt het dinsdagnacht dan ook niet bijster spannend. Heel anders ligt dat bij de zogenoemde swing states, ofwel battleground states. Daar is het afwachten hoe de inwoners zullen stemmen.

Dit jaar zijn zeven van die swing states extra interessant om in de gaten te houden. Ten eerste Pennsylvania (20 kiesmannen), Wisconsin (10 kiesmannen) en Michigan (16 kiesmannen). Dat waren altijd Democratische bastions, maar ze werden in 2016 met een miniem verschil in stemmen veroverd door Donald Trump. Grote vraag is of Biden die staten dinsdag opnieuw 'blauw kan laten kleuren', zoals een Democratische overwinning wordt aangeduid.

Daarnaast geldt Florida al jaren als de heilige graal onder de swing states: de afgelopen zes presidentsverkiezingen werd de kandidaat die de 29 kiesmannen van Florida binnenhaalde ook de president.

Ohio (18 kiesmannen) heeft nooit lang op dezelfde partij gestemd; sinds 1948 ging die staat zeven keer richting de Democraten en elf keer naar de Republikeinen. Waar de staat in 2004 nog in Republikeinse handen was, kleurde hij in 2008 en 2012 blauw met overwinningen van Barack Obama, om in 2016 weer naar de Republikeinen te gaan. Ook dit jaar lijkt het in Ohio een nek-aan-nekrace te zullen worden.

Daarnaast is het belangrijk om de staten North Carolina en Arizona, met respectievelijk 15 en 11 kiesmannen in de gaten te houden. Vier jaar geleden gingen de kiesmannen van beide staten richting Trump. Maar het verschil in stemmen met zijn Democratische tegenstander Hillary Clinton was toen klein. Zowel Trump als Biden voerde er de afgelopen weken intensief campagne. De Democraten beschouwen deze staten dus zeker niet als verloren.

Laat uitslag op zich wachten?

Het gaat dagen duren voordat alle stemmen zijn geteld. Toch is het meestal de ochtend na de verkiezingsdag wel duidelijk wie er gewonnen heeft. Maar dit keer bestaat de kans dat er nog geen duidelijke winnaar is. Volgens velen is die kans zelfs levensgroot.

Uit angst voor besmetting met corona durven veel Amerikanen dinsdag niet naar de stembureaus. Daarom stemmen dit keer uitzonderlijk veel mensen per post. Vier jaar geleden werd een kwart van de stemmen per post uitgebracht; dit keer kan dat aandeel wel oplopen tot boven de 50 procent. Die poststemmen moeten uiteraard allemaal worden geteld, en dat kan in sommige gevallen nog dagenlang doorgaan.

Soms leidt dit tot vrij bizarre situaties. In de meeste staten moeten de poststemmen op 3 november binnen zijn. Maar in sommige staten mogen poststemmen tot een week na de verkiezingen nog binnenkomen om meegeteld te kunnen worden, waaronder een aantal swing states: Pennsylvania (6 november), Iowa (9 november), Nevada en Minnesota (10 november), North Carolina (12 november) en Ohio (13 november). Ze moeten dan wel zijn opgestuurd op de dag van de verkiezingen - wat te zien is aan het poststempel.

Met name door het enorme aantal poststemmen kan er vertraging ontstaan bij het tellen. In veel staten wordt daar gedoe over verwacht. Dan zal het niet alleen gaan over de vraag of ze op tijd binnen zijn. Er zal gekeken worden of de handtekeningen authentiek zijn. Of de biljetten wel in de correcte envelop zijn opgestuurd.

En wat te doen met poststemmen die wel binnen zijn, maar niet meer op tijd geteld kunnen worden? De kans is levensgroot dat meerdere uitslagen zullen worden aangevochten in de rechtbanken. Beide partijen hebben daarom op voorhand al een leger aan advocaten ingehuurd.

Red mirage of blue shift?

Kort na het sluiten van stemlokalen kunnen de uitslagen een vertekend beeld geven. In veel staten lopen de Republikeinen in het begin voor. Pas als er meer stemmen worden geteld beginnen de Democraten met een inhaalrace. De Amerikanen noemen dit verschijnsel de "blue shift" of "red mirage". De uitslagenkaart kleurt eerst rood (Republikeins) maar wordt dan langzaam steeds blauwer (Democratisch).

Het heeft er mee te maken dat vooral Democratische kiezers via de post stemmen. In sommige staten, waaronder Pennsylvania, Wisconsin en Michigan, komen de poststemmen later. De eerste tussenstanden zullen dus vooral gebaseerd zijn op de fysieke stemmen, waardoor het lijkt alsof de Republikeinen een forse voorsprong hebben. Pas als ook de poststemmen worden meegenomen in de tussenstanden, lopen de Democraten vaak meer in.

Andersom kan ook: in staten waar de poststemmen al vroeg worden geteld zoals Florida, Ohio en North Carolina, heb je een 'blue mirage'. Dan lijkt het dus of de Democraten winnen, maar uiteindelijk kunnen de Republikeinen dan een comeback maken.

Verzet tegen de uitslagen

Er bestaan veel zorgen over extreemrechtse milities die elke overwinning van de Democraten als bedrog zullen ervaren. Dat risico is het grootst in de swing states Michigan en Arizona. Vooral daar zijn zulke milities van oudsher actief. Burgerrechtenbeweging NAACP vreest dat mensen met automatische geweren de stemmentellers zullen komen intimideren.

Maar ook linkse activisten bereiden zich voor om actief in te grijpen. Onder de noemer "het stoppen van de staatsgreep" zijn ze van plan om snel in actie te komen als de verkiezingen in hun ogen oneerlijk verlopen.

Presidentskandidaten Trump en Biden zijn continu in het nieuws, maar wat moet je nog over ze weten? Correspondent Arjen van der Horst legt het uit:

TIJDLIJN

Omdat deze verkiezingen anders zijn dan anders is het onvoorspelbaar hoe laat de uitslagen komen. We geven hier de verwachtingen voor de zes belangrijkste swing states. Alle tijden zijn Nederlandse tijden.

Florida

Meeste stembureaus dicht om 01.00 uur, sommige om 02.00 uur (tijdsverschil 6 uur)

Hier worden om 02.00 uur de voorlopige uitslagen verwacht.

Om 02.30 uur moeten alle eerder uitgebrachte stemmen bekend zijn. Dat kan positief lijken voor Biden.

North Carolina

Stembureaus dicht om 01.30 uur (tijdsverschil 6 uur)

Rond 01.30 uur komen de eerder uitgebrachte stemmen en poststemmen, die gunstig kunnen lijken voor Biden.

Tussen 02.30 en 07.00 uur komen de stemmen van de dag, die waarschijnlijk gunstig zijn voor Trump.

Arizona

Stembureaus dicht om 03.00 uur (tijdsverschil 8 uur)

Rond 04.00 uur de eerste uitslagen. Die zijn gebaseerd op de poststemmen en waarschijnlijk gunstig voor Biden. Poststemmen mogen al van tevoren worden geteld.

Wisconsin

Stembureaus dicht om 03.00 uur (tijdsverschil 7 uur)

De staat voorspelt dat ze in de avond na de verkiezingen, of de volgende dag, klaar zullen zijn met tellen.

Michigan

Meeste stembureaus dicht om 02.00 uur, sommige om 03.00 uur (tijdsverschil 6 uur)

De staat verwacht pas op vrijdag 6 november een uitslag, of mogelijk eerder, als alle stemmen zijn geteld.

De voorlopige uitslagen kunnen positief lijken voor Trump, omdat de poststemmen pas laat worden geteld.

Pennsylvania

Stembureaus dicht om 02.00 uur (tijdsverschil 6 uur)

Het kan volgens de staat dagen duren, zelfs tot het weekend na de verkiezingen, voordat alle poststemmen zijn geteld.

De voorlopige uitslagen kunnen positief lijken voor Trump, omdat de poststemmen pas vanaf 3 november worden geteld.