Nabestaanden MH17-ramp doen hun verhaal: 'Onmacht, schuldgevoel, nachtmerries'

In het MH17-proces in de extra beveiligde rechtbank bij Schiphol komen vandaag de eerste nabestaanden aan het woord. Ruim negentig familieleden van slachtoffers uit binnen- en buitenland maken de komende drie weken gebruik van hun spreekrecht.

Hieronder lees je wat nabestaanden de rechter vandaag vertelden:

15.30 uur

De laatste nabestaande die vandaag het woord kreeg was Fieke Meijer. Zij verloor haar 24-jarige zus Sacha. "Ik heb mijn ouders moeten vertellen dat hun dochter in het vliegtuig zat en niet meer leefde", vertelde ze. "Ik heb me boos, machteloos en vooral enorm verdrietig gevoeld. Alsof er ook iets in mij dood was gegaan."

"Ik mis onze gesprekken, de manier waarop ze je omhelsde en haar prachtige lach waardoor ze zo kon stralen. Het is zo oneerlijk dat ze zo uit het leven is gerukt op haar 24e en betrokken is geraakt bij een conflict waar ze niets mee te maken heeft."

Net als andere nabestaanden vertelden, vindt ook Meijer het lastig om steeds opnieuw geconfronteerd te worden met actualiteiten rond de MH17-zaak. "Het gaat dan over Rusland en Oekraïne, maar voor mij gaat MH17 alleen over Sas."

15.00 uur

Martijn Martens verloor zijn zus en zwager en hun vier kinderen, die tussen 9 en 17 jaar oud waren. Het gezin woonde in het Brabantse Neerkant.

Martens vertelde hoe moeilijk het is om steeds opnieuw met de ramp te worden geconfronteerd via nieuwsberichten en beelden van de rampplek. "Vanaf het moment dat MH17 is neergestort wil ik weten wat ze hebben meegekregen en of ze hebben geleden", zei Martens.

"Ik hoop nog steeds dat de verantwoordelijken die de keuze maakten om MH17 neer te halen, ook de verantwoordelijkheid nemen om de ware toedracht te vertellen. Wat ik heb meegemaakt gun je niemand, zelfs de verantwoordelijken niet."

14.30 uur

"Mijn dochters zijn bij de vliegramp omgekomen, samen met hun moeder. Ze waren pas 7, 10 en 12 jaar. Mijn leven stortte in."

Peter van der Meer beschreef de enorme impact van het verlies van Sophie, Fleur en Bente op 17 juli 2014. "Mijn drie lieve bijzondere dochters met wie ik leuke dingen deed, speelde, hockeyde, kletste, die ik leerde zeilen, droeg, omhelsde, troostte, aanmoedigde en die mij keer op keer verrasten. In één klap was ik alles kwijt."

In de zittingszaal werden foto's getoond van de meisjes. Vrolijk lachend in de camera, met z'n drieën aan tafel of varend in de zeilboot.

Van der Meer ging na de ramp door "een regelrechte hel", zei hij. Na vele dagen onzekerheid konden de lichamen van zijn dochters worden teruggebracht naar Nederland. "Een lichtpuntje in een heel donkere tijd."

Sinds de vliegramp is alles anders voor Van der Meer. "Om me heen gingen mensen verder met hun leven. Ik zag kinderen fietsen met hun vader en moeder. De hockeyclub begon weer aan een nieuw seizoen. Ik miste alle leuke dingen die ik met en voor mijn dochters deed."

"Ik wilde ook hun puberperikelen meemaken, me zorgen om hen maken en met ze lachen. Ik ben bang voor wat er nog gaat komen. Ik zie ze niet trouwen, ik krijg geen kleinkinderen, ze komen straks niet langs om hun oude vader te bezoeken."

"Mijn verdriet wordt niet minder. Het wordt iedere dag meer. Daarom wil ik de waarheid boven tafel. Ik hoop dat de schuldigen na vandaag te urgentie voelen om zich uit te spreken. Als de waarheid boven water komt, kan ik misschien weer een klein beetje vooruit."

14.00 uur

Advocaat Peter Langstraat liet een foto zien die is gemaakt aan boord van vlucht MH17. Daarop is het gezin Van Keulen te zien, wachtend in het gangpad van het toestel. "De foto symboliseert de breuklijn tussen het geluk van het jonge gezin en de ramp die korte tijd later zal plaatsvinden", zei Langstraat.

Namens nabestaande Jaap van Keulen schetste hij de gevolgen van de dood van diens zoon, schoondochter en kleinkinderen van 15 en 16 jaar oud. "Het voelde als een aardbeving met een getal die niet te vinden is op de schaal van Richter. Nog dagelijks worden we geconfronteerd met de moord op onze geliefden."

De politie vertelde hen zestien keer dat er overblijfselen van de slachtoffers waren gevonden waardoor ze konden worden geidentificeerd. In totaal zijn 220 delen teruggevonden. "We weten nog steeds niet waar de rest van hun lichamen is gebleven."

12.45 uur

Robbert van Heijningen stond stil bij de dood van zijn broer Erik, schoonzus Tina en neefje Zeger uit Hilversum. Hij omschreef hen als ondernemende, reislustige mensen die vol in het leven stonden. "Het vliegtuig waar zij in zaten is als een kleiduif uit de lucht geschoten", sprak hij. "Een barbaarse daad tegen de menselijkheid."

Van Heijningen vindt dat de daders op zijn minst hadden kunnen weten dat ze op een passagierstoestel schoten in plaats van een militair doelwit. "Mijn broer zou hen met gelijke munt terug willen betalen. Oog om oog, tand om tand. Maar mijn vrouw en ik geloven in dialoog en verzoening in plaats van payback. Wij vergeven de verdachten, als zij schuldig worden bevonden."

Van Heijningen zei ook dat hij de aanslag op MH17 "moreel en emotioneel nog steeds geen plaats kan geven". "Ik hoop dit ooit achter mij te kunnen laten, in de wetenschap dat de beschaving het barbaarse overwint."

12.15 uur

Twintig minuten voor vlucht MH17 vertrok, werd Sander Essers gebeld door zijn broer Peter. Die stond op het punt aan boord te gaan, maar had een slecht voorgevoel.

"Hij zei: 'Ik ben bang dat ik niet meer levend terug kom. We vliegen over oorlogsgebied.' Hij had gezien dat ze Oost-Oekraïne vlogen en was doodsbang", vertelde Essers in de rechtszaal. "Toen de klap kwam, moet hij beseft hebben dat is gebeurd waar hij voor vreesde."

Nog vaak voelt Sander Essers zich schuldig over de dood van zijn broer, die hij aanraadde muziek te gaan luisteren. "Dat ik zijn voorgevoel niet wezenlijk serieus heb genomen, neem ik mijzelf kwalijk."

Tijdens zijn verhaal schoot Essers verschillende keren vol:

Behalve zijn broer kwamen ook diens vrouw en kinderen van 17 en 19 om het leven. "Zij hebben niet kunnen bloeien", sprak Essers.

Zelf was hij bezig met een opleiding tot kleinkunstenaar, maar moest daar mee stoppen. "Humor is een schaars goed geworden. De aanslag op het vliegtuig heeft mijn leven veranderd en stroperig gemaakt."

Hij dankte de Nederlandse overheid voor alle inspanningen om de verdachten van het MH17-drama voor de rechter te brengen. "Dat geeft houvast en helpt me. Daar kan ik mee leven."

11.45 uur

Via een videoverbinding spreken Vanessa Rizk en haar broer James Rizk uit Australië. Zij verloren hun ouders bij de MH17-ramp, die na een vakantie terug zouden vliegen naar huis. Ze omschreven hen als vrolijke, warme en liefdevolle mensen.

"Ze keken er naar uit om ons weer te zien, maar in een flits was het allemaal weg", zei Vanessa. "Ze zijn vermoord in de lucht."

Op het nieuws zag ze de smeulende resten van het vliegtuig in een veld vol zonnebloemen. Niet veel later kwam het bericht dat haar ouders op de passagierslijst stonden. "Ik voelde me verdoofd."

Vanessa Rizk hekelde vandaag de opstelling van de mensen die verantwoordelijk zijn voor het neerhalen van het vliegtuig. "We zijn in een frustrerende politieke nachtmerrie terecht gekomen."

Ook haar broer sprak over de kwalijke rol die Rusland volgens hem speelt bij het toedekken van de waarheid. "De realiteit is dat we er misschien nooit achter komen wie mijn ouders heeft vermoord en waarom. Maar ik zal de schuldigen niet ook nog eens mijn leven laten verwoesten. Dat zouden mijn ouders niet gewild hebben."

10.45 uur

De eerste nabestaande die haar verhaal doet, is Ria van der Steen. Zij verloor haar vader en stiefmoeder, die op vakantie zouden gaan naar Indonesië. Als bestuurslid is ze betrokken bij nabestaandenorganisatie Stichting Vliegramp MH17.

Ze begon in het Russisch. "Ze liegen, ze weten dat ze liegen en zij weten dat wij weten dat ze liegen", citeerde ze de schrijver Solzjenitsyn. Ze doelde op de leugens en het nepnieuws die volgens haar stelselmatig zijn verspreid om het proces te beïnvloeden.

Vanaf 17 juli 2014, toen vlucht MH17 werd neergehaald, staat haar leven in het teken van afscheid nemen, vertelde Van der Steen. Dat begon met het eerste telefoontje over de ramp. "Ongeloof, paniek, chaos. Wachten en nog langer wachten. Hopen dat het niet zo is."

"Al heel snel daarna begonnen mijn nachtmerries. Ik loop door de velden in Oekraïne en blijf maar roepen: pap, waar ben je nou? En opeens zie ik hem. Ik heb hem moeten vertellen dat hij dood was. Dat hij is omgekomen in het vliegtuig dat is neergehaald. En dan moet ik huilen, tot ik schreeuwend wakker word."

De droom bleef maar terugkomen, zei Van der Steen in de zittingszaal. "Maandenlang. Iedere nacht, steeds weer opnieuw. Er leek geen eind aan te komen. Ik kan geen afscheid nemen":

Na een jaar kreeg ze twee kleine kistjes terug. "De restjes van mijn lieve vader en stiefmoeder. Mijn verstand wist dat ze dood waren, maar mijn gevoel wilde daar niet aan." Van der Steen liet een foto zien van haar vader en stiefmoeder en ook beelden van het MH17-herinneringsmonument in Vijfhuizen. Ze benadrukte dat ze er stond namens een groot aantal andere familieleden die een dierbare hebben verloren,

"Ik doe mijn best om los te laten, maar zit tegelijkertijd nog vol haatgevoelens, wrok, frustratie. Angst voor het niet vinden van gerechtigheid en boosheid om het niet nemen van verantwoordelijkheid door de verantwoordelijken."

Pijnlijk was volgens haar het terugkijken van bewakingsbeelden op Schiphol, om nog een laatste glimp van haar vader en stiefmoeder op te vangen. "Na uren zoeken had ik ze gevonden. Ze lopen door de gate, de hoek om, weg uit mijn leven om nooit meer terug te keren. Ik heb de beelden wel tien of twintig keer teruggedraaid. Omdat ik hoopte dat ze nog een keer zouden omdraaien om mij gedag te zeggen. Maar dat gebeurde niet. Ook zij waren nog niet klaar om afscheid te nemen."

10.15 uur

De strafeis in het MH17-proces staat gepland voor november. De rechtbank verwacht vervolgens eind 2022 uitspraak te doen, maakte de rechtbankvoorzitter vanochtend bekend.

Als het Openbaar Ministerie in november aan het woord is geweest, mogen de advocaten van een van de verdachten in maart 2022 hun pleidooi voeren. De rechtbank heeft alvast drie zittingsdagen tussen september en december 2022 gereserveerd om uitspraak te kunnen doen. Op welk moment de rechtbank daar klaar voor is, valt nog niet te zeggen.

08.30 uur

Negen nabestaanden doen vandaag hun verhaal in de zittingszaal. Voor iedere nabestaande is een kwartier spreektijd ingeruimd. Sommige sprekers nemen de komende weken beeldmateriaal of persoonlijke voorwerpen mee om hun verhaal te ondersteunen. De rechtbank heeft daartoestemming voor gegeven.

Volgens advocaat Arlette Schijns kiest iedere nabestaande zijn of haar eigen invalshoek. "De een gaat in op de gevolgen van de ramp, de ander gaat terug naar de dag dat het gebeurde." Sommigen zullen zich rechtstreeks richten tot de vier verdachten in het MH17-proces.

Drie Russen en een Oekrainer staan terecht voor het neerhalen van het toestel van Malaysia Airlines in juli 2014. Het Openbaar Ministerie vermoedt dat zij een belangrijke rol hadden bij het neerzetten en weghalen van de raketinstallatie waarmee het vliegtuig is beschoten boven Oekraine. Bij de ramp kwamen 298 mensen om, voor het merendeel Nederlanders.

Net als de rest van het MH17-proces, zendt de rechtbank ook de slachtofferverklaringen rechtstreeks uit. Nabestaanden kunnen er voor kiezen om niet in beeld gebracht te worden.

Bekijk hier terugblikken op de ramp met MH17 en de nationale dag van rouw: