"En toen werd het plotseling stil. We konden de vogels horen zingen", vertelt Henk Gortzak over de bevrijding van concentratiekamp Sachsenhausen. "Sommige van mijn medegevangenen barstten in tranen uit."

"Iemand waagde het om naar buiten te gaan. Het moet een Hollander geweest zijn, want plotseling klonk het: 'Kom eruit, we zijn vrij, hoera we zijn vrij, kom eruit de Russen zijn er, we zijn vrij!'"

De gevangenen verkeerden de laatste dagen in een niemandsland, aldus Gortzak. "De SS-wacht heeft afgelopen weekend de benen genomen. Van de achtergebleven voorraden werden grote potten rijst en erwtensoep gekookt en sommige gevangenen lagen dit weekend tevreden in de zon."

Tranen

Vlak voor de bevrijding hebben de nazi's het kamp grotendeels geëvacueerd, 30.000 gevangen zijn op een dodenmars naar het noorden gestuurd. De Sovjetsoldaten troffen vandaag zo'n 3000 achtergebleven gevangenen aan. De omstandigheden waaronder zij werden vastgehouden waren mensonterend.

Ook de vijf Russische verkenners die vanochtend het kamp binnenkwamen zijn diep geschokt. Omdat ze niet zeker wisten of er nog Duitsers in het kamp aanwezig waren, kwamen ze met machinepistool op de buik en vinger aan de trekker binnen. Ze spraken Gortzak aan.

"Ik nam hem mee naar de kelder waar de stervende gevangenen lagen. Toen hij weer buiten kwam biggelden dikke tranen langs zijn wangen." De Russen beseften dat de Duitsers gevlogen waren. Ongeveer een uur later kwam de rest van het Russische leger het kamp binnen.

Bekijk hier de beelden van concentratiekamp Sachsenhausen:

Sachsenhausen werd in 1936 in gebruik genomen door de nazi's. Aanvankelijk werden in dit concentratiekamp met name politieke tegenstanders, Roma, Joden en homoseksuelen gevangengezet. Gedurende de oorlog kwamen hier ook krijgsgevangenen terecht. Sachsenhausen deed tevens dienst als opleidingscentrum voor SS-bewakers. Zo werden de bewakers van Kamp Vught hier opgeleid.

Vanaf 1939 tot nu zouden hier zo'n 200.000 mensen gevangen hebben gezeten. De gevangenen werden ingezet voor dwangarbeid. Velen van hen stierven door ziekte, uithongering, uitputting, marteling en executie. Het totaal aantal slachtoffers wordt vooralsnog geschat tussen de 30.000 en 50.000 personen.

Ook zouden in Sachsenhausen allerlei medische experimenten op de gevangenen zijn uitgevoerd. Zo werd er letsel bij hen aangebracht, om de genezing ervan te bestuderen. Ook kinderen schijnen slachtoffer te zijn geworden bij dit soort experimenten. De Duitsers zouden hen hebben besmet met hepatitis B, om vervolgens de lichamelijke reacties op de ziekte te bestuderen.

Ik geef jullie drie maanden.

Jan van den Ende, wegens verzetsactiviteiten vastgezet in kamp Vught, kwam kort na Dolle Dinsdag in Sachsenhausen terecht, toen het Nederlandse kamp in allerijl werd ontruimd door de Duitsers. Van den Ende werd samen met 3500 gevangenen op transport gezet. De vrouwen werden naar kamp Ravensbrück gestuurd en de mannen naar dit kamp.

Na een reis van drie dagen uit kamp Vught, kwam Van den Ende aan bij de poort van het kamp, waarop de spreuk Arbeit macht frei te zien is. Een SS-officier sprak de nieuwelingen toe. "Er is hier maar een weg naar de vrijheid: door de schoorsteen. Ik geef jullie drie maanden."

"Ik dacht: ik niet", vertelt Van den Ende.

Toch heeft hij de periode die volgde nauwelijks overleefd. "Alles leek verloren, er was geen enkele mogelijkheid om verzet te plegen of te ontsnappen," zegt hij. "Ik kon alleen proberen zolang mogelijk in leven te blijven."

"Ik wist uit boeken dat zo'n concentratiekamp erg was, maar ik dacht dat er werd overdreven. Toen ik eenmaal in Sachsenhausen was aangekomen wist ik: dit is duizend keer erger dan de verhalen die ik heb gehoord."