70 jaar na ontruiming kamp Vught
"Als je erop terugkijkt, is het eigenlijk een van de zwaarste oorlogsmisdaden die de nazi's in Nederland hebben begaan: 3400 mensen vlak voor hun bevrijding wegvoeren naar de hel." Dat zegt historicus Ad van Liempt over de ontruiming door de Duitsers van kamp Vught, vandaag precies 70 jaar geleden. Honderden van hen hebben het einde van de oorlog niet gehaald.
De ontruiming wordt vanmiddag herdacht bij het Nationaal Monument Kamp Vught. De NOS doet daarvan vanaf 13.15 uur verslag op NPO 1 en nos.nl. Vanavond om 19.20 uur is er een uitgebreide terugblik op NPO 2.
Executies
De nadering van de geallieerde troepen, die in Nederland op 5 september 1944 leidde tot Dolle Dinsdag, maakte de Duitsers zo nerveus dat in augustus en begin september aan de lopende band gevangenen in kamp Vught werden geëxecuteerd. Op 4 en 5 september waren er 117 executies in twee dagen.
Op 5 en 6 september werden bijna alle 3400 overgebleven gevangenen in treinwagons gedreven en afgevoerd naar concentratiekampen in Duitsland. De vrouwen gingen naar Ravensbrück en de mannen naar Sachsenhausen, kampen waar de omstandigheden bijzonder slecht waren. Toen de geallieerden kamp Vught op 26 oktober 1944 bevrijdden, troffen ze een leeg kamp aan.
Joden en politieke gevangenen
In Konzentrationslager Herzogenbusch, zoals het kamp Vught officieel heette, zaten tussen januari 1943 en september 1944 zo'n 35.000 mannen, vrouwen en kinderen voor korte of langere tijd gevangen, onder wie 12.000 Joden. Er heerste een wreed regime in het kamp dat werd bewaakt door Duitse en Nederlandse SS'ers. 747 gevangenen kwamen in kamp Vught om door honger, ziekte, mishandeling of executie.
Een deel van het kamp was bedoeld voor de opvang van Joden, die vanuit Vught naar Westerbork werden overgeplaatst en daarvandaan naar de vernietigingskampen in Polen en Duitsland werden gedeporteerd. In een ander deel zaten politieke gevangenen en verzetsstrijders uit Nederland en België, maar ook gijzelaars, Sinti en Roma, Jehova's getuigen, homoseksuelen, zwervers en criminelen. De gevangenen moesten gedwongen werken voor de Duitsers.
De meesten zaten vast zonder enige vorm van proces. Van Liempt noemt het voorbeeld van een man uit Utrecht die werd opgepakt omdat hij bij het uitspuwen van zijn pruimtabak de winkelruit van een NSB'er had geraakt. "Hij werd betrapt, overgedragen aan de Sicherheitsdienst en in Vught gevangen gezet. Ook hij zat bij de ontruiming in die trein, en ook hij haalde de bevrijding niet."
Kindertransport
De leefomstandigheden waren vooral de eerste maanden ronduit slecht. Er waren in die periode veel Joodse kinderen in het kamp, hoewel het daar niet op was berekend. Door gebrek aan voedsel en slechte hygiënische omstandigheden stierven veel kinderen.
De kampleiding nam in juni 1943 het drastische besluit om alle Joodse kinderen tot 16 jaar (in totaal bijna 1270) met een of beide ouders op transport te stellen naar een speciaal kinderkamp. In werkelijkheid was het einddoel vernietigingskamp Sobibor in Polen, waar iedereen werd vergast.
In de NOS-uitzending komt Lotty Huffener aan het woord, die als jonge vrouw ternauwernood aan het kindertransport ontkwam. Ook spreekt presentator Rob Trip met historicus Marieke Meeuwenoord, die de geschiedenis van kamp Vught uitvoerig heeft beschreven in haar proefschrift. Verder is er een reportage met Bas Westerweel, kleinzoon van verzetsstrijders Joop en Willy Westerweel.
NOS 70 jaar Bevrijding: Ontruiming kamp Vught, 13.15 - 15.15 uur, NPO 1. Een uitgebreide terugblik op de herdenking is van 19.20 - 19.50 uur op NPO 2.