Juan Carlos hervormer na Franco

Dat Spanje na de dictatuur van Franco een moderne democratie werd, heeft het land voor een groot deel aan koning Juan Carlos te danken. Het verschafte de koning, die nu heeft besloten af te treden, jarenlang een ongekende populariteit.

Juan Carlos Alfonso Víctor María de Borbón y Borbón-Dos Sicilias werd tijdens de Spaanse burgeroorlog geboren in Rome, Italië, in 1938. De koninklijke familie was daar in ballingschap, sinds in 1931 de tweede Spaanse republiek was uitgeroepen.

Pion

In Spanje vochten in de jaren 30 fascistische troepen van Franco tegen communisten en socialisten. Franco kwam als overwinnaar uit de burgeroorlog. Onder meer om de Verenigde Staten gerust te stellen, besloot Franco kort na de Tweede Wereldoorlog de monarchie in ere te herstellen. Op termijn, want Franco wilde vooral zelf de macht in handen houden. Onder de mensen die rechten op de Spaanse troon konden doen gelden was ook de inmiddels overleden ex-man van prinses Irene, Carel Hugo.

Franco eiste dat de jonge Juan Carlos in Spanje een, vooral militaire, opleiding zou krijgen. Als een pion werd de 10-jarige jongen door zijn vader naar Madrid gestuurd. Onder de vleugels van Franco had hij er een akelige jeugd.

Koningin Juliana

Een van de weinigen die zich het lot van Juan Carlos aantrokken, was koningin Juliana. Zij haalde hem als puber naar paleis Soestdijk om een paar weken bij te komen. Hij speelde er met leeftijdgenootje Beatrix. Het was het begin van een goede verstandhouding.

Een dramatische gebeurtenis in de jeugd van Juan Carlos was de dood van zijn jongere broer Alfonso in 1956. De twee broers waren, volgens de officiële verklaring, bezig geweest met het schoonmaken van wapens toen het pistool van Juan Carlos in het gezicht van Alfonso afging. De precieze toedracht is nooit officieel opgehelderd. Duidelijk is wel dat onvoorzichtigheid van Juan Carlos een rol heeft gespeeld.

Trouw

In 1962 trouwt Juan Carlos met de Grieks/Deense prinses Sophia. Ze krijgen twee dochters Elena en Cristina en een zoon, Felipe. Felipe is de opvolger van zijn vader; zonen gaan in Spanje voor bij de troonsopvolging.

In 1969 benoemt Franco Juan Carlos tot toekomstige koning. Juan Carlos zweert daarvoor trouw aan de Movimiento Nacional van Franco. Tot Franco's dood laat hij zich altijd positief over de dictator uit. Toch gaat hij in het geheim gesprekken aan met de liberale en linkse oppositie, die onder Franco geen enkele kans krijgt.

Coup

Franco sterft in 1975. Juan Carlos wordt tot koning uitgeroepen. Tot grote schrik van ultra-conservatieven zet hij in op hervormingen. Linkse partijen worden toegestaan en er komen vrije verkiezingen. De steun van de katholieke kerk is daarbij van groot belang. Juan Carlos heeft het Vaticaan daarvoor het recht teruggegeven om bisschoppen te benoemen.

In 1977 komt er een nieuwe grondwet, waarin staat dat Juan Carlos de wettige erfgenaam is in een historische dynastie. Maar hij wordt pas door de bevolking als koning aanvaard na de coup van 1981.

Geweld

Op 23 februari valt een groep militairen, onder leiding van luitenant-kolonel Tejero, het parlement binnen. De groep neemt de complete regering en de parlementariërs in gijzeling. De staatsgreep vloeit voort uit een samenzwering van een groot aantal hoge officieren, maar mislukt met name door het optreden van de koning. Hij verschijnt in het uniform van opperbevelhebber op de Spaanse televisie en veroordeelt de coupplegers.

Van tevoren heeft hij zich verzekerd van de steun van belangrijke eenheden van de strijdkrachten en daardoor kan hij dreigen met geweld. Ook heeft hij de coupplegers duidelijk gemaakt dat hij alleen tussen zes planken het paleis zal verlaten. Zelfs de communistische leider zegt daarop: "Vandaag zijn wij allen aanhangers van Juan Carlos."

In het democratische Spanje wordt de rol van Juan Carlos vooral ceremonieel, vergelijkbaar met die van andere Europese vorsten. Kritiek op koning is aanvankelijk nog taboe, maar ook daarin ontwikkelt Spanje zich snel.

"Mond houden"

Juan Carlos komt in het nieuws omdat hij af en toe zijn diplomatieke boekje te buiten gaat. Zo bijt hij tijdens een internationale bijeenkomst de Venezolaanse president Chávez toe dat die zijn mond moet houden.

De koning staat bekend als sportliefhebber. Hij deed in 1972 mee bij het zeilen op de Olympische Spelen. Hij houdt van vechtsporten, motorracen en jagen. In 2012 ontstaat er een rel omdat Juan Carlos op olifantenjacht is in Botswana, terwijl zijn volk lijdt onder een zware crisis.

En dan is er nog het corruptieschandaal rond zijn schoonzoon, Iñaki Urdangarin, de man van prinses Cristina. Hij zou ruim 8 miljoen euro aan publiek geld hebben verduisterd. De populariteit van de koning heeft er sterk onder te lijden en terwijl het proces nog loopt, worden in 2013 alle verwijzingen naar Urdangarin geschrapt van de website van het koninklijk huis.

met dank aan Robbert Bosschart