"Russische troepen zijn splijtzwam"

Nu de onrust op de Krim oploopt, steekt ook een oud vraagstuk weer de kop op: de immense Russische legermacht die gestationeerd is op Oekraïense bodem. Al jaren ruziën Rusland en Oekraïne over de Russische Zwarte Zeevloot, een erfenis uit de turbulente Oekraïense geschiedenis.

"Daar waar Russische troepen zijn, is het een potentiële splijtzwam. Het ondermijnt de soevereiniteit", zegt luitenant-kolonel b.d. Marcel de Haas, Ruslanddeskundige van het instituut Clingendael. "Maar de Russen zullen er alles aan doen om die basis te behouden."

Geruzie

De Zwarte Zeevloot bestaat al sinds de tijden van Catharina de Grote. De reputatie van Sebastopol, thuishaven van het leeuwendeel van de vloot, is legendarisch. Twee keer hield de stad een belegering door buitenlandse mogendheden maandenlang vol: eerst door de Britten en Fransen tijdens de Krimoorlog, later door de Duitsers in de Tweede Wereldoorlog.

Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie ruzieden Rusland en Oekraïne jarenlang over hoe de machtige Zwarte Zeevloot zou worden verdeeld. In 1997 werd een compromis bereikt en tegenwoordig zijn er zo'n 25.000 Russische marinemensen op de Krim gelegerd. Ook liggen er 250 schepen, bijna het dubbele van de complete Oekraïense vloot.

Huur verlengd

Rusland mag tot zeker 2042 gebruikmaken van de marinehavens. Het contract liep eigenlijk af in 2017, maar Janoekovitsj verlengde het in 2010, in ruil voor goedkoper gas. "Zijn voorganger wilde juist af van dat contract, maar het was een van de eerste daden van Janoekovitsj, om de huur van de vlootbasis nog eens te verlengen."

Janoekovitsj hield graag bondgenoot Rusland te vriend, voor Rusland is de basis onmisbaar voor zijn internationale prestige. "Rusland wil zijn invloed houden in de voormalige Sovjetunie. Ze willen hun internationale positie versterken en dat doen ze middels die staten."

Geopolitiek

Bovendien is Sebastopol een van de belangrijkste uitvalsbases van Rusland: via de Bosporus ben je zo in de Middellandse Zee. "De Zwarte Zeevloot kent grote geopolitieke belangen", zegt De Haas. "Daarvandaan is bijvoorbeeld een flottielje gevormd dat in de buurt van Syrië vaart. Het reikt geostrategisch dus heel ver."

De vloot helpt ook bij de aanleg van de South Stream-gaspijpleiding, een alternatieve route voor Russisch gas naar Europa, waarbij Oekraïne wordt omzeild. "Daar zie je dat energie, politiek en militair apparaat samenlopen."

"Het behoud van die Zwarte Zeebasis is dus van bijzonder groot belang. Dat zullen de Russen nooit opgeven."

Inval?

Is het dan denkbaar dat de Russen daadwerkelijk militair in zullen grijpen in de Oekraïne, zoals het wapengekletter aan de grens doet vrezen? Rusland is bereid ver te gaan om zijn belangen in de regio te verdedigen. Zo viel het land in 2008 Georgië binnen om twee opstandige republieken te steunen.

De Haas betwijfelt of het dit keer zo ver zal komen. "Georgië was een klein landje, met een klein leger. Daar wals je zo doorheen. Maar Oekraïne is een immens groot land. Wat moet je dan? Het hele land bezetten?"

Toch sluit hij een invasie niet uit. "Het lijkt me ontzettend ingewikkeld, maar tegenwoordig kun je niets uitsluiten. Stel dat ze het doen, hoe reageert het Westen dan? Dan krijg je het zwaktebod: we doen niks. In 2008 hebben we het ook niet gedaan en het is geen NAVO-land. Dus dan gaan je naar de VN-Veiligheidsraad en leggen de Russen hun veto neer."