100 stille getuigen over '40-'45

Door verslaggever Jeroen Wielaert

Het is een wit bord met in dikke zwarte letters de tekst: voor Joden verboden. Ad van Liempt wijst ernaar: "Er zijn er nog tien van. Kijk, heel bijzonder, deze heeft nog een beugel aan de achterkant. Hij kan zo weer aan een paal gehangen worden."

Het is één van de honderd voorwerpen in een bijzondere tentoonstelling over de Tweede Wereldoorlog, te zien in de Kunsthal. Het Nationaal Comité 4 en 5 mei nam het initiatief om op deze manier een selectie te laten zien uit de collectie van 25 Nederlandse oorlogs- en verzetsmusea.

Ontdekkingstocht

Ad van Liempt is als journalist, televisiemaker en schrijver uitgegroeid tot een moderne autoriteit over de oorlog. Hij heeft als gastcurator maanden de tijd gehad om in depots te zoeken naar objecten met een eigen verhaal. Hij voelde zich als een kind in een snoepwinkel. Van Liempt heeft bij zijn keuzen gelet op de tijd (het verloop van de oorlog), plaats (de uiteenlopende plekken, met hun bezettingsverhalen) en thema (niet alleen wapens en verzet).

Het was ook voor Van Liempt een nieuwe ontdekkingstocht, want er is altijd meer verborgen dan wat er al bekend is aan uniformen, wapentuig, affiches, et cetera. Dat is één van de bijzondere aspecten van de tentoonstelling: er is veel wat zelden of nooit is getoond.

Schilderijen

Bij het binnenlopen van de oorlog in de Kunsthal wijst Van Liempt direct op de bijzondere bureaustoel van NSB-leider Anton Mussert. Dan wijst hij naar een groot schilderij, even verderop: Musserts lievelingsbeeld van een blonde krijger, een model-ariër van olympisch niveau.

We passeren het skelet van een kano, zoals gebruikt door Engelandvaarders en een grote zwarte aanhangwagen met een brandstoftank, ontworpen door Maus Gatsonides, de man die later bekend werd als rallyrijder en uitvinder van de flitspaal.

Dan is er een bijzonder stilleven, gemaakt in Kamp Vught, door gevangene Johan van Zweden. De kampcommandant was kunstliefhebber en bood hem een eigen atelier aan. Van Zweden deed heel langzaam over zijn kunstwerk. Steeds weer liet hij nieuwe appels, brood, kaas en sigaretten bezorgen voor zijn afbeelding. Die deelde hij vervolgens uit aan zijn medegevangenen.

SS-vlag

Er is opvallend veel kleding te zien, anders dan de gebruikelijke uniformen en kampjasjes. Een jurk hangt er, gemaakt van een parachute, een trui, gebreid van hondenhaar, een groen bewakersuniform met Jodenster van de gehate ordedienst in Westerbork. En zelfs een sinterklaasmantel waaronder spullen werden gesmokkeld.

Van Liempt vond ook de SS-vlag die heeft gewapperd op het dak van het Scholtenhuis, het toenmalige hoofdkwartier van de SD in Groningen. Het was een emotionele ontdekking voor de gastconservator in de collectie van de Stichting Oorlogs- en Verzetscentrum Groningen. Het is een doek met een lading en die komt aan.

Een dergelijk gevoel bekruipt de bezoeker ook bij het zien van het ronde brilletje dat behoorde tot de vermomming van Hannie Schaft. Het heeft de moedige verzetsvrouw niet voor arrestatie behoed. Ze werd drie weken voor de bevrijding gefusilleerd.

Vrijheidsmuseum

Van Liempt trekt uit zijn speurwerk de conclusie dat de verzamelde Nederlandse oorlogsmusea veel te bieden hebben. Hij is ook een voorstander van een centraal Nederlands Oorlogsmuseum. Daar wordt momenteel aan gewerkt: het moet het Vrijheidsmuseum worden in Nijmegen.

De expositie in de Kunsthal is eind van deze middag geopend door koning Willem-Alexander. Hij kon daar ook de knikkerdoos van Anne Frank bewonderen. De tentoonstelling duurt tot 5 mei, Bevrijdingsdag.