'Gedoe' bij de Spelen: een overzicht

"Niemand heeft zin in Spelen waar zoveel gedoe is", zei voormalig IOC-lid Els van Breda Vriesman in een interview met de NOS. Het Internationaal Olympisch Comité zou daarom volgens haar achteraf in meerderheid niet gelukkig zijn met de keuze voor Sotsji. Er zijn grote zorgen over de mensenrechten, de vrijheid van meningsuiting en de rechtsstaat in Rusland. In het kort: "gedoe". Maar gedoe voor en tijdens de Spelen is niet nieuw.

De Olympische Spelen waren altijd al meer dan alleen sport. Politiek en religie speelden van begin af aan een rol. Zo was godsdienst de oorzaak van het ontstaan en verdwijnen van de klassieke Spelen. Vanaf 776 voor Christus organiseerden de Oude Grieken ter ere van de goden de Olympiaden in de oude Griekse stad Olympia. Dat hielden ze zo'n duizend jaar vol, tot het machtige Romeinse Rijk het christendom omarmde. De Spelen werden door de gekerstende keizer afgedaan als een heidens feest. In het jaar 393 werden de Spelen door Theodosius I "op religieuze gronden" verboden.

Het zou vijftien eeuwen duren tot de wederoprichting van het sportevenement. In de 19de eeuw werd de Spelen nieuw leven ingeblazen op initiatief van de Franse historicus Pierre de Coubertin. In 1896 leidde het tot de eerste moderne Olympische Spelen, zoals we die nu kennen. Maar direct al waren er problemen, was er "gedoe": een overzicht.

1896: Athene

Vanuit historisch perspectief was Athene de aangewezen plek om de eerste moderne Spelen te organiseren. Maar Griekenland had in die dagen grote financiële problemen. Het enthousiasme voor de eerste Spelen was echter enorm. De Griekse kroonprins Constantijn kreeg het Griekse volk zover geld te doneren, speciaal uitgebrachte postzegels brachten flink wat geld op en zakenman George Averoff nam de restauratie van het Stadion Panathinaiko voor zijn rekening. Hij kreeg later als eerbetoon een standbeeld. En de Spelen waren een groot succes.

1900: Parijs

Ook in Parijs was er gedoe met geld. De overheid en de financiële wereld kwamen niet met het nodige geld over de brug. De Spelen werden gekoppeld aan de Wereldtentoonstelling, wat ertoe leidde dat het sportevenement minder aandacht kreeg en werd afgewerkt in krakkemikkige accommodaties.

1904: St. Louis

Tijdens de eerste Spelen in de Verenigde Staten was het evenement net als in Parijs min of meer een onderdeel van een wereldtentoonstelling. Bovendien was het vooral een Amerikaans feestje met weinig sporters van buiten de VS. Nederland deed ook niet mee. Reden: te duur.

1908: Londen

Het waren de eerste Spelen in Groot-Brittannië. Nauwelijks problemen bij de Britten, maar wel gedoe in Italië. Aanvankelijk had Rome de Spelen toegewezen gekregen, maar een uitbarsting van de vulkaan Vesuvius gooide roet in het eten. De stad Napels lag in puin. Het geld dat voor de Spelen was bedoeld, ging naar de wederopbouw van de Zuid-Italiaanse stad.

1916: Berlijn

Door de Eerste Wereldoorlog gingen de Spelen niet door.

1920: Antwerpen

Antwerpen kreeg de Spelen van 1920 omdat België zwaar had geleden tijdens de Eerste Wereldoorlog. Een succes werd het niet. Het gedoe deed zich voor met het publiek. Het had een volksfeest moeten worden, maar door torenhoge toegangsprijzen en het slechte weer bleef het volk weg.

1932: Los Angeles

De Spelen in 1924 (Parijs) en 1928 (Amsterdam) verliepen relatief vlekkeloos. In 1932 had Los Angeles de pech dat de Spelen vielen tijdens de grote economische crisis. Daardoor waren er veel minder sporters dan de voorgaande edities.

1936: Berlijn

Op dit moment in de geschiedenis stond Adolf Hitler nog niet te boek als massamoordenaar. Hij verzorgde de officiële opening van de Spelen, die succesvol verliepen. De Spelen waren in 1931 toegekend aan Berlijn als beloning voor de Weimarrepubliek, die het land na WOI had gerehabiliteerd. Vanaf het moment dat Hitler in 1933 aan de macht kwam, werden politieke tegenstanders vermoord of naar Dachau en andere concentratiekampen gebracht. Joden werden getroffen door antisemitische maatregelen, zoals het verbod op seks tussen joden en Ariërs. De Amerikanen wilden de Spelen boycotten of verplaatsen, maar reisden uiteindelijk toch met een grote delegatie af naar Duitsland. Wat we niet onvermeld laten: de grote ster van de Spelen was de zwarte Amerikaanse hardloper Jesse Owens. Hij won drie keer goud. Een doorn in het oog van Hitler, die weigerde de medailles uit te reiken. Hij had Owens dan de hand moeten schudden en dat wilde hij niet.

1940: Helsinki

Wederom gooide oorlog roet in het eten van de Spelen. Aanvankelijk gingen de Spelen naar Tokio, maar Japan moest ze uit handen geven door het uitbreken van de Tweede Chinees-Japanse oorlog in 1937. Helsinki nam het stokje over, maar in 1939 brak de Tweede Wereldoorlog uit.

1944: Londen

De wereld stond nog steeds in brand door de Tweede Wereldoorlog. De Spelen die in Londen zouden worden gehouden, gingen dus niet door.

1948: Londen

Na 12 jaar konden er eindelijk weer Olympische Spelen worden georganiseerd. Londen kreeg een herkansing. Het werd geen succes. Duitsland en Japan waren niet uitgenodigd en ook de Sovjet-Unie bleef weg. De voorzieningen in Londen waren armoedig, de infrastructuur was slecht en voedingswaren als vlees, melk en brood waren nog altijd op de bon. Voor Nederland waren de Spelen wel succesvol: Fanny Blankers-Koen won vier gouden medailles.

1956: Melbourne

In 1952 kreeg Helsinki alsnog de Spelen. Met succes. Het gedoe stak in 1956 pas weer de kop op, maar dat lag niet aan Australië. De Spelen werden door meerdere landen geboycot vanwege internationale conflicten. Egypte, Irak en Libanon bleven weg vanwege de Suez-crisis. Spanje, Zwitserland en Nederland gingen niet vanwege de onderdrukking van de Hongaarse opstand door de Sovjets (Hongarije en de Sovjet-Unie deden overigens wel mee). China bedankte uit protest tegen de deelname van Taiwan, toen nog Formosa. En door de grote afstand naar Melbourne waren er maar weinig deelnemers.

1968: Mexico-Stad

Na een periode van rust rond de Spelen (Rome in 1960 en Tokio in 1964) was er voor de Spelen van 1968 gedoe op sportief gebied. De hoogte waarop Mexico-Stad ligt, zorgde voor onrust bij sporters, trainers en medici. Het zou voor fysieke drama's kunnen zorgen. Door goede voorbereiding van de sporters bleven medische calamiteiten uit. Wel was er gedoe rond studentenopstanden in het land, die door de regering hardhandig werden neergeslagen. Ook kwam er tijdens de Spelen een protestbeweging van zwarte Amerikaanse atleten op gang, die protesteerden tegen de rassendiscriminatie in hun land. Zo werd de huldiging van de 400 meter mannen een politieke demonstratie van de Black Power-beweging.

1972: München

De Spelen van 1972 kregen een zwarte kant door een inval van Palestijnse guerrillastrijders in het olympisch dorp. Daar doodden zij twee Israëlische sporters en gijzelden er nog eens negen. Een reddingsactie mislukte volledig. Alle negen gegijzelden vonden de dood. Toch werd besloten om de Spelen door te laten gaan. Maar sommige atleten hadden geen zin meer en gingen naar huis. De Olympische vlag ging halfstok.

1976: Montreal

Politiek gedoe in de aanloop naar de Spelen van 1976. Zuid-Afrika werd uitgesloten van de Spelen vanwege het apartheidsregime. Afrikaanse landen wilden dat ook Nieuw-Zeeland zou worden uitgesloten, omdat het rugbyteam met de bijnaam All Blacks (vanwege de zwarte tenues) net was aangetreden in Zuid-Afrika. Het IOC wilde er niet aan, mede omdat rugby geen olympische sport is. Uit protest verlieten vrijwel alle Afrikaanse landen de Spelen en bleven grote kampioenen thuis.

1980: Moskou

Aan de Spelen in Moskou deden slechts tachtig landen mee, het laagste aantal sinds 1956. De Verenigde Staten wilden een boycot van de Spelen vanwege de inval in Afghanistan door de Sovjet-Unie. Veel landen gaven daaraan gehoor; Nederland ging wel.

1984: Los Angeles

Oog om oog, tand om tand, moeten de Sovjets gedacht hebben. Nu was het de Sovjet-Unie die een boycot leidde, waardoor meerdere landen niet deelnamen aan de Spelen in de Verenigde Staten. 140 landen deden wel mee.

1988: Seoul

Er was gedoe in de aanloop naar de Spelen in Zuid-Korea. Moesten de Spelen wel naar Seoul met het vijandige buurland Noord-Korea om de hoek? Er waren op dat moment grote spanningen tussen beide landen. Uiteindelijk deden zich geen noemenswaardige incidenten voor.

1992: Barcelona

Van tevoren werd gevreesd voor gedoe met de Baskische onafhankelijkheidsbeweging ETA en de Catalaanse onafhankelijkheidsbeweging. Maar dat bleef uit.

1996: Atlanta

100 jaar na de eerste moderne Spelen in Athene. De Grieken wilden dolgraag opnieuw de organisatie op zich nemen. Athene werd afgewezen. Er werd beweerd dat IOC-leden waren omgekocht. Dit is niet bewezen. De Spelen waren geen groot succes. Vooral het vervoer in Atlanta liet te wensen over. Financieel was het goed geregeld door het sponsorschap van Coca Cola, maar daardoor werden de Spelen ook als te commercieel gezien. Tijdens de Spelen wordt Atlanta nog opgeschrikt door een bomaanslag tijdens een concert. Twee mensen vonden de dood en meer dan honderd mensen raakten gewond. De Spelen werden hierdoor verder niet beïnvloed.

2002: Salt Lake City

Gedoe rond de toewijzing van de Winterspelen in Salt Lake City. Het organiserend comité had IOC-leden omgekocht met vakanties, het toewijzen van baantjes aan familieleden en zelfs plastische chirurgie. Sindsdien zijn de regels voor toewijzing aangescherpt.

2008: Peking

Tijdens de Zomerspelen in 2000 (Sydney) en 2004 (Athene) liep alles op rolletjes, maar in 2008 was er weer gedoe. De aanloop naar Peking vertoont grote overeenkomsten met Sotsji. Er was een controverse vanwege de politieke situatie en mensenrechtenschendingen in China. Tibet werd veel genoemd. Van een boycot was echter geen sprake. Ook werden de Spelen niet door de controverse overschaduwd.