"Fyra is geen wrak op wielen"

Het kabinet praat vandaag over de alternatieven voor de Fyra. Eén ding is zeker: de V250-treinstellen van de Italiaanse fabrikant AnsaldoBreda komen niet meer terug. Maar is dat terecht? Verslaggever Arno Leblanc volgt het dossier en nuanceert de kritiek op de geplaagde trein.

Een rijdend wrak, een drama op wielen, een faal, een fiasco, een rijdende doodskist. Ik heb inmiddels al veel synoniemen voor de V250 hogesnelheidstreinen gehoord. En als je de persconferentie van de Belgische spoorwegen hebt gezien in mei, kun je ook bijna niet tot een andere conclusie komen. Maar is dat eigenlijk wel terecht? Dat valt nog te bezien. Sterker nog: alles wijst erop dat de V250 best een aardige trein kan zijn.

Het is lastig om alle feiten goed op een rij te krijgen. De betrokken partijen willen er namelijk maar weinig over kwijt. En ze zijn niet bepaald behulpzaam om de feiten wel boven tafel te krijgen. Toch hebben we door enig graafwerk inmiddels een goed beeld.

Meteen kop van Jut

Voor veel mensen begint het verhaal pas als duidelijk wordt dat de internationale Fyra in december 2012 gaat rijden en hoe duur dat wordt. De oude vertrouwde Beneluxtrein tussen Amsterdam en Brussel verdwijnt en de Fyra komt terug. Reizigers zijn er boos over, want de trein is niet alleen duurder maar rijdt ook maar 1 keer per 2 uur en je moet van tevoren reserveren. Doe je dat niet, dan ben je nóg duurder uit. En zo is de nieuwe trein al meteen kop van Jut.

Een facebookpagina met als titel 'Géén afschaffing van de Beneluxtrein' heeft in no-time duizenden volgers. De stoptreinen tussen Roosendaal en Antwerpen, het enige alternatief, zitten tjokvol. Er komen twitteraccounts zoals @failra waar alle vertragingen met de Fyra-treinen op gemeld worden.

Dat twitteraccount krijgt het druk. Na een maand rijdt de helft van de treinen niet op tijd of valt zelfs helemaal uit. Er lijkt van alles mis te zijn met de treinen en als het gaat sneeuwen, gaat het helemaal fout. Een bodemplaat valt onder een trein uit. Voor de Belgen de reden onmiddellijk de treinen van de rails te halen. De NS stopt de dienstregeling op 18 januari en de reiziger blijft met lege handen achter.

10-0

De beschuldigende vinger gaat al snel richting de Italiaanse treinenbouwer AnsaldoBreda. Die al vijf jaar te laat is met de oplevering van de treinen. 1-0 achter. En tja, het zijn toch Italianen... Zuid-Europeanen die het allemaal niet zo nauw nemen. 2-0 achter. En in het buitenland is ook al vaker misgegaan. 3-0 achter. Dat beeld wordt handig gebruikt door de baas van de Belgische Spoorwegen, Marc Descheemaecker.

Ondanks dat de Fyra een Nederlands project is waar de Belgen alleen aan meewerken, komen de Belgen als eersten met een persconferentie. Het beeld dat wordt geschetst is onthutsend. Accu's die in de fik vliegen, deuren die los zitten, dakplaten die los laten, de boodschap: deze trein valt van ellende uit elkaar. En de grote schuldige: AnsaldoBreda. De Italianen staan meteen met 10-0 achter.

Anoniem

Eind januari vraag ik het ministerie om alle documenten over de testfase van de Fyra. In juni komt er een antwoord. Samen met collega Hugo van der Parre pluizen we alles uit. We spreken ook met spoorpersoneel dat betrokken is geweest bij het testen van de Fyra. En zij zijn duidelijk: de trein is niet onveilig. "Als het onveilig was geweest, was ik nooit ingestapt", zegt een van de medewerkers. Anoniem, want praten met de pers is verboden. "Een trein die stilstaat is niet onveilig", voegt deze persoon er nog aan toe.

De medewerkers waarschuwen ruim voordat de treinen in dienst worden genomen, al voor de problemen die de Belgen op 31 mei met veel bombarie bekendmaken. Maar ze vinden het géén onveilige trein. En dat beeld klopt niet met het beeld dat NS en NMBS ons voorspiegelen. Het was toch een trein die van ellende uit elkaar viel? Volgens het personeel niet. De problemen hadden best verholpen kunnen worden. "Dat had je wel kunnen doen in de loop van de tijd." En dat is ook precies het verhaal van AnsaldoBreda.

Op eigen houtje

De trein is gecertificeerd en toegelaten tot het Nederlandse en Belgische spoor, een keuring op papier. AnsaldoBreda voelt er dan ook weinig voor om nog van alles aan te passen. Maar na het uit dienst nemen van de treinen op 18 januari gebeuren er gekke dingen. Op 22 januari zien inspecteurs dat er is geknutseld aan een trein. Er zijn platen aangebracht en sommige aansluitingen zijn afgedicht.

Het blijkt dat technici van AnsaldoBreda op 20 januari op eigen houtje de trein hebben aangepast. Niemand weet ervan. "Onacceptabel" noemt de NS het. Op 22 januari roept een topman van het Italiaanse bedrijf dat de problemen met de Fyra binnen een paar dagen zijn opgelost. De werkelijkheid blijkt anders. Het duurt tot 16 september voordat AnsaldoBreda een aangepaste trein weet te presenteren. Dan is het al ruimschoots te laat.

Spierballen

Anno 2013 is NS erg duidelijk: we willen ze niet meer, weg met die treinen, kom ze maar ophalen en geef ons het geld terug dat we betaald hebben, met een fikse schadevergoeding daarbij. Maar die spierballentaal is nieuw. Want tot een week voordat de treinen van de rails worden gehaald, ziet NS geen problemen. Dat schrijven ze zelfs in een brief aan de Italianen.

"Na het incident met de bodemplaat zijn we met een stofkam door de treinen gegaan. We vonden nog meer gebreken", zegt de NS als de brief uitlekt. Achteraf weten we dat die problemen van tevoren al bekend waren.

Eind januari is ineens alles anders. De NS laat doorschemeren dat het van de Fyra V250 af wil. Een paar maanden later valt defintief het doek. Een project dat jaren heeft geduurd en honderden miljoenen euro's heeft gekost, wordt abrupt gestopt. Er wordt besloten dat de V250-treinen nooit meer gaan rijden in België en Nederland.

Even later wordt het contract opgezegd en wordt de schadevergoeding voorbereid. Dat de trein -volgens het eigen personeel- op termijn best wel kan rijden, doet er niet meer toe. Het peperdure HSL-traject wordt sindsdien amper gebruikt.

Problemen met andere treinen

De problemen met de nieuwe V250-treinen zijn niet gek, zo zeggen de spoormedewerkers. Met alle nieuwe treinen zijn problemen. De Eurostar, de hogesnelheidslijn tussen Brussel en Londen, staat in de winter van 2009/2010 vaak stil. Duizenden reizigers stranden, zonder eten en drinken en in de kou. De reden: sneeuw. Voor de Belgische spoorwegen (NMBS) geen reden de trein van het spoor af te halen.

Toen de Thalys op het Nederlandse HSL spoor ging rijden, kwam er de eerste dagen bijna geen enkele trein op tijd aan. Onder andere door problemen met het beveiligingssysteem. Dezelfde reden dat de Fyra vaak stilstaat. Maar ook de Thalys rijdt nog.

Nu AnsaldoBreda een vernieuwde Fyra heeft gepresenteerd zou je voor de makkelijke weg kunnen kiezen: geef de internationale Fyra nog een kans en kijk of het project nog te redden valt. In combinatie met een goede dienstregeling van de Beneluxtrein, de 'normale intercity'. Kan de reiziger zelf kiezen, snel of langzaam naar België.