Balsemen goede linkse traditie

De Venezolaanse president Hugo Chávez zal "tot in de eeuwigheid" worden opgebaard in een glazen kist, midden in de hoofdstad Caracas. Het besluit past perfect in de linkse traditie om gestorven leiders tentoon te stellen, soms zelfs tegen hun eigen wil in.

Het tentoonstellen van overledenen gebeurt al eeuwen. In de Rooms-Katholieke Kerk werden de relikwieën van heiligen gebruikt om de gelovigen te inspireren. Soms gebeurde dat met het complete lichaam, vooral wanneer dat als door een wonder verbluffend ongeschonden werd opgegraven. Het uitblijven van verval werd gezien als een bewijs voor de heiligheid van de overledene.

Zo is het lichaam van de heilige Bernadette van Lourdes nog altijd te bewonderen in het Franse Nevers. De kerk geeft toe dat haar handen en gezicht inmiddels zijn bedekt met was omdat het vlees verkleurde. Toch is ze, zonder balseming, nog in verrassend goede staat, ruim 130 jaar na haar dood.

Onderhoud

Het gebalsemde lichaam van Lenin, misschien wel de beroemdste tentoongestelde dode, heeft aanzienlijk meer hulp nodig. In eerste instantie dachten de Russen Lenin te kunnen bewaren door hem in te vriezen, maar uiteindelijk ontwikkelden ze een methode waarbij al het vocht in het lichaam werd vervangen door een mengsel van chemicaliën. Om het lichaam niet uit te laten drogen, werd naar verluidt een pomp in zijn borstholte geplaatst.

Nog altijd moeten Lenins gezicht en handen twee keer per week worden behandeld met het giftige goedje en een keer in de 18 maanden krijgt zijn hele lichaam een bad om ontbinden tegen te gaan. Eens in de drie jaar krijg Lenin bovendien nieuwe kleren aan. Ook zullen zijn hoofdhaar en kenmerkende baardje zijn vervangen door een pruik, want haren vallen uit na overlijden.

Overigens had Lenin zelf een heel ander hiernamaals gewild: hij zei eens begraven te willen worden bij het graf van zijn moeder in Sint-Petersburg. Hoewel de machthebbers destijds besloten dat het lichaam het ultieme rekwisiet moest worden in de persoonlijkheidscultus rond Lenin, gaan er tegenwoordig stemmen op om hem alsnog te begraven. Al was het maar om van de torenhoge kosten van onderhoud af te zijn.

Rot

Door de balseming van Lenin werd het een trend om communistische leiders te bewaren voor het nageslacht. De eerste communistische leider van Tsjechoslowakije, Klement Gottwald, werd in 1953 gebalsemd en bewees meteen dat de techniek moeilijk te perfectioneren was. Binnen enkele jaren begonnen zijn ledematen toch te rotten en moesten ze vervangen worden door nagemaakte armen en benen. Toen ook zijn torso niet meer te redden viel, werd hij in 1962 maar gecremeerd.

Ook het gebalsemde lijk van Stalin haalde de eeuwigheid niet, maar dat kwam door het veranderende politieke landschap in Rusland. Stalin hield na zijn dood in 1953 enige tijd Lenin gezelschap in diens mausoleum, maar het lijk werd binnen een decennium al weer weggehaald, vanwege de oplaaiende kritiek op de hardvochtige dictator. In 1961 werd hij met stille trom begraven bij de muur van het Kremlin, de laatste rustplaats van meer Sovjethelden.

Kluis

Ook met het lichaam van Mao dreigde het fout te gaan. De Chinezen moesten in 1976 het wiel opnieuw uitvinden: door de slechte relatie met de Sovjets wilde hun team van experts niet komen. Toen een verkeerde mix van de balsemvloeistoffen werd gebruikt, zwol het lichaam van Mao zo op dat het uit zijn kleren geknipt moest worden.

Toch bleef het lichaam goed genoeg bewaard om tentoon te stellen, iets dat nog altijd gebeurt in een mausoleum op het Plein van de Hemelse Vrede in Peking. Mao ligt er overdag in een kristallen kist, die 's nachts in een tegen aardbevingen bestendige kluis zakt.

Of Mao zelf blij zou zijn geweest met het enorme praalgraf valt te betwijfelen. Als atheïst vond hij dat de aarde aan de levenden toebehoorde. Hij stelde zelfs voor alle communistische leiders maar te cremeren, zodat ze als kunstmest gebruikt konden worden.