Cultuurschat gered met ezels

Een klein jaar geleden begon de bemoeienis van het Prins Claus Fonds met de redding van duizenden eeuwenoude documenten uit de Timboektoe.

Vandaag werd bekend dat 95 procent of meer van de waardevolle manuscripten in deze noord-Malinese stad in veiligheid zijn gebracht.

"April vorig jaar werden we benaderd door Malinezen die zich zorgen maakten over de veiligheid van de manuscripten", zegt directeur Christa Meindersma van het Prins Claus Fonds. Aanleiding voor de ongerustheid was de dreiging van de islamisten om documenten te vernietigen.

Graftombes

In de maanden daarna werd de dreiging groter. Islamitische strijders vernielden in de zomermaanden al enkele monumenten in Timboektoe, dat op de Werelderfgoedlijst van Unesco staat. Van hout en modder gemaakte graftombes gingen verloren.

Het was een teken dat ook de manuscripten te evacueren. In oktober werd besloten om ze naar een veilige plek te brengen. "We hebben dat financieel gesteund", zegt Meindersma. "De operatie is volledig uitgevoerd door de Malinezen zelf."

Er kwam heel wat logistiek aan te pas om de geheime operatie mogelijk te maken. "Er moest vervoer worden geregeld en overnachtingen en eten voor de koeriers. En er moesten veilige plaatsen worden gevonden om de manuscripten op te slaan."

De redders, "van wetenschappers tot ongeletterden", kwamen vooral 's nachts in actie. "De geschriften werden vervoerd met trucks, taxi's, bootjes en ezels."

Vooral het begin was spannend. "Zowel de geschriften als de mensen die ze hebben gered, waren in gevaar. Dat zoveel Malinezen hun leven hebben gewaagd, geeft aan hoe belangrijk de manuscripten zijn. Het is nationaal erfgoed."

Handel

De oudste geschriften dateren uit de elfde eeuw. De meeste documenten komen uit de vijftiende en zestiende eeuw, toen Timboektoe een cultuurcentrum was. De stad, die in de twaalfde eeuw werd gesticht, was uitgegroeid tot een handelsknooppunt.

"Mensen en culturen kwamen hier bij elkaar en Timboektoe werd een centrum van wetenschap. Veel geschriften gaan over recht, religie, geneeskunde, astrologie en conflictbeheersing."

De documenten lagen verspreid in de stad, onder meer in prive-verzamelingen. "Van generatie op generatie zijn stukken in families bewaard gebleven."

Brand

Ook zijn manuscripten gered uit een bibliotheek, terwijl die door islamisten was bezet, zegt Meindersma. "Waar de documenten waren, werden lege dozen gezet. Toen de boel later in brand werd gestoken, zijn alleen manuscripten verbrand in ruimtes waar opstandelingen verbleven."

Het Prins Claus Fonds wil niet zeggen waar de geschriften nu zijn. "Dat is vanwege de veiligheid van de mensen en de manuscripten."

De documenten hebben volgens Meindersma niet alleen historische waarde. "Ze bevatten ook kennis die nu nog van belang is."