Concertgebouworkest 125 jaar

Het Koninklijk Concertgebouworkest geeft vanavond het openingsconcert van zijn jubileumjaar. In november bestaat het gezelschap 125 jaar.

Het orkest heeft internationaal een grote naam opgebouwd. In 2008 werd het orkest door het gerenommeerde muziektijdschrift Gramophone uitgeroepen tot 'World's Greatest Orchestra'. Bij het eeuwfeest in 1988 werd het predicaat 'Koninklijk' aan het orkest toegekend.

Het Concertgebouworkest werd in 1888 opgericht als onderdeel van het Concertgebouw, dat in hetzelfde jaar opende. In 1951 gingen de organisaties uit elkaar, maar het gebouw in Amsterdam bleef de thuisbasis.

Beethoven

Kenners zeggen dat de klank van het orkest uit duizenden te herkennen is, vooral door de bijzondere de akoestiek van het Concertgebouw.

Bepalend is ook de invloed van de chef-dirigenten, waarvan het orkest er slechts zes heeft gehad.

Het eerste concert, op 3 november 1888 stond onder leiding van Willem Kes. De 120 musici speelden onder meer werken van Beethoven (Die Weihe des Hauses), Brahm (Haydn-variaties) en Wagner (Die Meistersinger von Nürnberg).

Kes werd in 1895 opgevolgd door Willem Mengelberg, die tot maar liefst 1945 chef-dirigent bleef. Onder zijn leiding verwierf het orkest wereldfaam.

Applaus

In het begin van de vorige eeuw kreeg het orkest een voorliefde voor stukken van Gustav Mahler. De componist kwam geregeld naar Amsterdam om in het Concertgebouw zijn eigen symfonieën dirigeren. Hij stond elf keer voor het orkest.

In 1934, midden in de economische crisis, speelde het Concertgebouw op een bijzondere plaats: het Olympisch Stadion in Amsterdam. Het orkest zat in financiële nood en haalde op die manier extra geld binnen. Volgens de Leeuwarder Courant was de opbrengst 20.000 gulden.

Onder slechte weersomstandigheden, het was koud en waaide stevig, hoorden 24.000 mensen een klassiek concert in het stadion. Mengelberg laat zijn orkest onder meer het Wilhelmus spelen. Volgens de Maasbode werd dat "eerbiedig" aangehoord, waarna een "donderend applaus" uitbrak.

Joodse orkestleden

De naam Mengelberg is niet alleen in artistiek opzicht aan het Concertgebouworkest verbonden, zijn rol in de Tweede Wereldoorlog was omstreden. Het orkest ging tijdens de bezetting door, maar mocht geen stukken spelen van "ontaarde" componisten, zoals Mahler, Tsjaikovski en Mendelssohn.

In 1942 werden zeventien joodse orkestleden onder druk van de bezetters ontslagen. Van hen overleefden veertien de oorlog. Na de bevrijding werd Mengelberg ontslagen, omdat hij zich te pro-Duits zou hebben opgesteld.

Haitink

Opvolger van Mengelberg was Eduard van Beinum. Van Beinum stierf in 1959 tijdens een repetitie. Na hem kwamen twee chef-dirigenten, Eugen Jochum en Bernard Haitink. Die laatste bleef artistiek leider tot 1988 en hij nog steeds ere-dirigent.

De Italiaan Riccardo Charilly werd in de eerste buitenlandse chef-dirigent. Hij leidde het Concertgebouworkest van 1988 tot 2004, maar staat net als Haitink nog wel eens voor het orkest.

In 2004 werd de Let Mariss Jansons de zesde chef-dirigent en is dat tot de dag van vandaag. Het gezelschap bereikt met zijn concerten zo'n kwart miljoen bezoekers per jaar.

Máxima

Ondanks de omvang van het orkest, net als in het begin 120 leden, musiceert het Concertgebouworkest als kamerorkest. Het gezelschap geeft jaarlijks zo'n negentig concerten in Amsterdam en veertig elders in de wereld. In het komende jubileumjaar treedt het orkest op in alle werelddelen.

Sinds 2004 heeft het Concertgebouworkest zijn eigen label: RCO Live. Prinses Máxima is beschermvrouwe van het orkest.

Op 3 november, de dag van het jubileum, wordt het verjaardagsconcert gehouden.