Fiscale sluiproutes nekken Afrika

"Ontwikkelingshulp geven is eigenlijk nutteloos", zegt de Zambiaanse belastingexpert Savior Mwambwa. Westerse landen zouden volgens hem beter de belastingontwijking door multinationals in Afrika kunnen aanpakken. Dan hoeven ze ook geen ontwikkelingshulp meer te betalen.

''Het bedrag dat mijn land misloopt doordat westerse bedrijven er te weinig belasting betalen, is twee tot drie keer het bedrag dat we jaarlijks aan ontwikkelingshulp krijgen. Als die bedrijven netjes belasting zouden betalen, zou Zambia veel minder afhankelijk zijn van hulp."

Mwambwa is directeur van de Zambiase organisatie Centre for trade policy and development. Hij is even in Nederland, omdat hij een van de experts is in de film 'Stealing Africa', die vanavond wordt uitgezonden in het kader van de week 'Hoezo Armoede?'.

De film begint niet in Afrika maar in het Zwitserse dorpje Ruschlikon. Een steenrijk dorp, dankzij inwoner Ivan Glasenberg, directeur van het grondstoffenbedrijf Glencore. Die brengt het dorp zoveel belastinggeld binnen, dat de burgemeester zelfs besloot de belastingen te verlagen.

Hoge koperprijs

Maar in Zambia, waar Glencore vrijwel alle kopermijnen bezit, betaalt het Zwitserse bedrijf nauwelijks belasting. Ondanks het feit dat de prijs van koper de afgelopen is verviervoudigd en Zambia de eennagrootste koperproducent is, is Zambia nog steeds een van de armste landen ter wereld.

De Zambiase belastingautoriteit besloot daarom in 2008 een onafhankelijk onderzoek te laten doen door het Britse accountantsbedrijf Grant Thornthon. "Dit onderzoek toonde aan dat Glencore via allerlei financiele transacties wist te vermijden dat het de juiste bedragen aan belasting betaalde", zegt Mwambwa.

"Glencore doet dat door de productiekosten op papier te vergroten, door transfer pricing (winst wegsluizen uit een land met hoge belastingtarieven naar een land met lage tarieven) en andere fiscale sluiproutes."

Het bedrijf heeft dochterondernemingen in belastingparadijzen als Bermuda en de Maagdeneilanden, en schuift het geld zo vernuftig heen en weer dat de belastingautoriteiten in Zambia het al gauw niet meer kunnen volgen, aldus Mwambwa. "

Nederland

Ook Nederland wordt door de accountants genoemd. "Uit het rapport blijk dat Glencore Rotterdam heeft gebruikt om zijn belastingafdracht in Zambia te verkleinen. Op papier stond dat ze goederen van Nederland naar Zambia verscheepten, terwijl dat in feite vanuit Zuid-Afrika gebeurde."

Uiteraard begrijpt Mwambwa ook dat elk bedrijf probeert zo weinig mogelijk belasting te betalen. "Belastingontwijking is op zichzelf niet illegaal, maar dan nog is het niet juist. Het is onethisch. Het berooft regeringen van arme landen van de broodnodige inkomsten."

Vandaar dat hij in Nederland ook even op bezoek ging bij het ministerie van financien in Den Haag, samen met de organisatie ActionAid, onderdeel van het netwerk Tax Justice, dat streeft naar een eerlijker en doorzichtiger internationaal belastingssysteem.

"Nederland staat bekend als een land dat lage belastingen heft op buitenlandse bedrijven die hier kantoren opzetten. Het zijn allemaal middelen waarmee bedrijven makkelijk misbruik kunnen maken van de zwakke belastinginstituten in arme landen", zegt Mwambwa.

"Wij denken dat we daardoor jaarlijks twee miljard dollar mislopen. Geld dat de regering zou kunnen gebruiken om een beter belastingsysteem op te zetten, om banen te creeren, ziekenhuizen neer te zetten. Kortom, als de wereld die fiscale sluiproutes zou aanpakken, kan het westen makkelijk korten op de ontwikkelingshulp."

Stealing Africa, 22.55 uur, Nederland 2