'De stilte maakte de meeste indruk'

Vandaag is het 20 jaar geleden dat de El Al-boeing neerstortte in de Bijlmer. Cameraman Paul Hartendorf kwam als eerste op de rampplek aan.Verslaggever Pauline Broekema spreekt met hem over de gebeurtenissen die dag.

Hij was voor een doorsnee opdracht in het centrum van Amsterdam. Zijn assistent bleef achter in de auto. Dat was verstandig met die hoeveelheid dure apparatuur in de achterbak.

"Hij luisterde uit", zegt Hartendorf, waarmee hij bedoelt dat zijn collega het communicatieverkeer van de politie, de brandweer, de ambulance en de verkeerstoren van Schiphol volgde. Dat kon in die dagen nog.

Op zeker moment hoorde hij iets vreemds en hij haalde Hartendorf er bij. "Wat ik toen hoorde had ik nog nooit beleefd."

IJzingwekkende conversatie

El Al 1862, mayday, mayday, we have an emergency.

"Je hoorde dat men probeerde rustig te blijven," vertelt Hartendorf, "maar ook hoorde je de onderdrukte paniek in de stemmen."

Dit was geen oefening zoals hij zo vaak mee had gemaakt. Dit was echt. Er was een toestel ernstig in problemen. Eén motor was uitgevallen. Die zou later in het Naardermeer storten. De bemanning verkeerde in doodsnood en probeerde in de lucht te blijven en Schiphol te halen.

Hartendorf reed met zijn twee collega's richting Weesp, waar het vliegtuig op dat moment vloog. Al rijdend hoorden ze de laatste conversatie tussen verkeerstoren en El Al-toestel. De laatste woorden uit de cockpit waren: "Going down 1862, going down, going down, copied, going down."

Rookwolk

Daarna was alleen de verkeerstoren nog te horen. De verkeersleiders realiseerden zich dat een ramp zich had voltrokken. "'t Is gebeurd", concludeerde een stem. "'t Heeft geen zin, hij is gecrasht, Henk." Daarna: "Eén grote rookwolk boven de stad."

Hartendorf en zijn collega's reden op de Wibautstraat. Ze besloten een brandweerwagen te volgen om bij de plek van de ramp te komen. "Aanvankelijk wisten de hulpdiensten ook niet waar het was. Maar door die brandweerwagen te volgen kwam ik ter plekke."

Nuchterheid

De vlammen, de brandende flats, het gat dat het toestel had geslagen, het staartstuk en die vrouw die radeloos op zoek was naar haar kinderen. Hij filmde het allemaal en verbaast zich over de nuchterheid waarmee hij te werk ging. "We hadden tegen elkaar gezegd: we moeten zo efficiënt mogelijk draaien."

Het was al over zevenen. Het Achtuurjournaal moest gehaald worden. De cameraploeg beschikte in die tijd nog niet over een satellietwagen, een straalzender of mobiele telefoons die foto's of filmpjes konden maken. De assistent voerde het materiaal af. Het beeld zat om acht uur in het Journaal en ging de hele wereld over.

Kinderen

Wat het meeste indruk maakte? "De stilte", zegt hij. "Die ongelofelijke stilte toen ik daar aankwam." En de ochtend na de crash. Na een paar uur slapen stond hij om half negen in de basisschool bij de rampplek.

Hij mocht draaien op die school, waar iedereen gespannen wachtte of alle leerlingen wel zouden komen. Al snel werd duidelijk dat een aantal plekken voor altijd leeg zou blijven.

Er werd een kringgesprek gehouden om het de kinderen uit te leggen. "Dat hakte er wel in", zegt Hartendorf geëmotioneerd, alsof hij de shots die hij daar maakte weer voor zich ziet.