De risico's rond Kuipers' landing

Schietgebedjes zullen hopelijk niet nodig zijn als André Kuipers zondag terugkeert op aarde. Geen bemand ruimtevaartuig heeft zich door de jaren heen zo bewezen als de Sojoez. Maar de geschiedenis van het Russische ruimtewerkpaard kent zwarte bladzijden. Er vielen de afgelopen 45 jaar vier doden en ook de laatste tien jaar ging het nog een paar keer bijna mis bij de landing.

Door de jaren heen is de Sojoez sterk verbeterd. De grootste rampen dateren dan ook uit de beginjaren. Tijdens de allereerste bemande vlucht van een Sojoez in 1967 kwam kosmonaut Vladimir Komarov om het leven toen de parachute van zijn landingscapsule niet goed openging. Ook de reserveparachute weigerde dienst nadat die verstrikt was geraakt in de hoofdparachute en Komarov viel te pletter.

Vooraf waren er bij de kosmonauten, onder wie pionier Joeri Gagarin, al veel zorgen geweest over het nieuwe ruimteschip. Ze schreven dat zelfs in een brief aan Sovjetleider Brezjnev, maar tijdens de race naar de maan kwam veiligheid niet altijd op de eerste plaats. Achteraf kwam uit dat de hoofdparachute eigenlijk te groot was geweest voor het compartiment waarin hij zat opgevouwen. Het valscherm was met houten hamers op zijn plaats geklopt.

Nadat de race om de maan was verloren hoopten de Sovjets op successen met hun eerste ruimtestation, de Saljoet 1. Opnieuw sloeg het noodlot toe. Na een succesvolle missie landde de Sojoez 11 op 30 juni 1971 schijnbaar normaal. Maar bij het openen van het luik bleek de driekoppige bemanning levenloos in de stoelen te liggen. Een ventilatieventiel had het begeven toen het ruimteschip zich opsplitste. De druk in de capsule was in enkele tientallen seconden weggevallen. Pogingen van reddingswerkers om de drie te reanimeren waren bij voorbaat kansloos.

Wolven en water

Na dit ongeluk werden de veiligheidsmaatregelen drastisch opgeschroefd. Belangrijkste nieuwe regel was dat de kosmonauten voortaan een ruimtepak aan moesten in de Sojoez, zodat ze zouden overleven als de druk in de capsule wegviel. Nadeel was dat er daardoor maar twee kosmonauten mee konden, totdat een nieuw type Sojoez werd geïntroduceerd waarin weer plaats was voor drie. Het ruimtepak-voorschrift geldt tot op de dag van vandaag.

Sinds de fatale vlucht van de Sojoez 11 zijn er geen dodelijke ongelukken meer gebeurd. Wat niet wil zeggen dat er daarna niks meer iets misging. In 1969 koppelde een landingscapsule aanvankelijk niet af, waardoor de Sojoez 5 ergens in het Oeralgebergte neerkwam. Een paar jaar eerder kwam de Voschod 2 nog ongelukkiger neer en moest de bemanning zich een nacht lang een troep wolven van het lijf houden voordat ze met ski's de bewoonde wereld kon bereiken. Sojoez 18 rolde in 1975 bijna van een hoge klif en Sojoez 23 belandde een jaar later na een landing op het ijs onder water. De bemanning kon ternauwernood worden gered.

Ook de software haperde wel eens. In 1988 moesten de kosmonauten aan boord van een nieuw type Sojoez een dag langer rond de aarde blijven cirkelen dan de bedoeling was doordat de computer de remraket voortijdig stopte. De krappe landingscapsule is niet bepaald berekend op een dag extra vliegen. Sinds die vlucht mag de servicemodule pas van de landingscapsule worden afgesplitst nádat de remraket is ontstoken.

Maar dat brengt een groot risico met zich mee. Als die afkoppeling om wat voor reden dan ook niet goed gaat, als de servicemodule niet loskomt terwijl de Sojoez al aan de afdaling bezig is, is de kans klein dat de bemanning de landing overleeft.

Twee vrouwen

Ook in de afgelopen tien jaar ging het nog bijna twee keer fout. In 2003 kwam de landingscapsule van de Sojoez TMA-1 in een verkeerd landingstraject terecht. De capsule schoot als een kogel door de atmosfeer en bemanning kreeg negen keer de zwaartekracht te verduren. Normaal is dat ongeveer vier keer.

Als de besturing wegvalt, volgt er een automatische landing. De capsule valt dan als een hoog weggeschoten voetbal terug naar de aarde. De Sojoez is zo ontworpen dat hij altijd met het hitteschild naar voren valt. Veilig dus, maar niemand weet in zo'n geval waar de capsule zal neerkomen.

De laatste keer dat het goed misging was in 2008, vier jaar na André Kuipers' eerste vlucht. Net als bij de Sojoez 5 in 1969 koppelde de servicemodule in eerste instantie niet af en was er volgens het Russische persbureau Interfax zelfs even sprake van een levensbedreigende situatie.

Uiteindelijk splitste de Sojoez zich, en maakte de bemanning een ruwe landing waarbij ze tien keer de zwaartekracht moest doorstaan. Waarschijnlijk was een kapotte kabel die voor kortsluiting zorgde de boosdoener. Sommige Russische officials verweten de bemanning verantwoordelijk te zijn voor de steile afdaling en het hoofd van het ruimtevaartbureau in Moskou, Anatoly Perminov, zorgde voor opschudding door te suggereren dat het mis ging omdat twee van de drie bemanningsleden vrouwen waren. Perminovs vooroordelen hadden verder geen invloed op de selectie van vrouwen voor het Russische ruimtevaartprogramma.

Een van de twee vrouwen was de Zuid-Koreaanse So-Yeon Yi, die haar eerste ruimtevlucht maakte. Ze beschreef de terugkeer als een beangstigende ervaring. "Ik was erg bang, want het zag er heel erg heet uit en ik dacht dat we zouden verbranden. Ik keek naar de anderen en deed maar alsof ik me geen zorgen maakte."

Meer ervaren ruimtevaarders zijn zich bewust van de risico´s, maar laten zich er niet door afschrikken. Ook niet Don Pettit, die aan boord was van de Sojoez TMA-1 in 2003. Bij de harde landing raakte hij gewond aan zijn schouder en werd hij meteen op een brancard in een reddingshelikopter weggebracht. Maar zondag zit hij samen met André Kuipers toch weer in zo'n zelfde landingscapsule, die sinds 1967 jaar honderden astronauten veilig in een baan om de aarde en weer terug heeft gebracht.

De landing van de Sojoez-capsule met André Kuipers is zondag van ca. 06.30 uur rechtstreeks te volgen via nos.nl en Journaal 24.