60 jaar Elizabeth: door God gegeven missie

Door correspondent Arjen van der Horst in Londen

Al 60 jaar is Elizabeth II koningin van het Verenigd Koninkrijk. De vorstin lijkt nauwelijks veranderd. Haar koninkrijk wel.

De Britten noemen 1992 nog altijd het "annus horribilis" van de Queen, het koninklijke rampjaar. Tijdens haar 40-jarige jubileum leek maar weinig goed te gaan voor Elizabeth. Het huwelijk van drie van haar kinderen liep op de klippen en tot overmaat van ramp brandde haar geliefde Windsor Castle deels af.

Tabloid-ellende

De ellende zou nog enkele jaren voortduren. Prins Charles en prinses Diana vochten hun echtelijke ruzies uit via de Britse schandaalpers. Sarah Ferguson, net gescheiden vrouw van prins Andrew, werd topless gefotografeerd terwijl een zakenman aan haar tenen sabbelde. De inhoud van seksueel getinte telefoongesprekken tussen prins Charles en zijn minnares Camilla belandden op de voorpagina's van de tabloids. Groot-Brittannië smulde van alle smeuïge details, de koningin huiverde.

Maar het absolute dieptepunt was zonder twijfel de dood van Diana in 1997. Toen het nieuws bekend werd, besloot de koninklijke familie op het zomerkasteel in Schotland te blijven. Ook weigerde de koningin de vlag halfstok te hangen op Buckingham Palace. De Britse koninklijke familie werd daardoor als koel en afstandelijk beschouwd.

Populair

Ondanks het pr-drama van de jaren 90 is de steun van de Britse bevolking voor de monarchie wonderbaarlijk robuust gebleven. De 'firma', zoals de koninklijke familie zichzelf noemt, verkeert in het jubeljaar 2012 in een blakende gezondheid. Uit een recente opiniepeiling blijkt dat de Windsors populairder zijn dan ooit. Zeven op de tien Britten vinden dat het land beter af is met een monarchie. Slechts 10 procent wil een republiek.

Maar voor- of tegenspoed, de koningin is er altijd vrij stoïcijns onder gebleven, althans voor de buitenwereld. Niemand weet hoe de koningin denkt of wat ze voelt. In haar 60 jaar op de troon is ze er door enorme zelfdiscipline in geslaagd haar privégedachtes voor zichzelf te houden. Slechts zeer zelden breekt het ijzeren harnas. Aan het einde van 1992 zei ze met het nodige understatement dat het niet een jaar was waar ze met "onverdeeld genoegen" op terugkeek.

Aftakeling

Het is opvallend hoe koningin Elizabeth in zestig jaar tijd zo weinig veranderd is – op haar uiterlijk na natuurlijk. De plek waar prinses Elizabeth hoorde dat haar vader koning George VI was overleden, zegt eigenlijk alles over haar koningschap.

Op 6 februari 1952 was ze samen met haar echtgenoot prins Philip op bezoek in Kenia, toen nog een van de vele koloniën van het Britse rijk. Het was toen al een rijk in aftakeling – kroonjuweel India was enkele jaren ervoor onafhankelijk geworden – maar de Britten regeerden nog steeds in vele tientallen landen in Azië, Afrika en het Caribische gebied.

Dat zou niet lang duren. In eerste jaren van haar koningschap verklaarden meer dan twintig landen zich onafhankelijk van de Britse kroon, al bleef Elizabeth van vele ex-koloniën het nominale staatshoofd. De Britse Gemenebest werd een surrogaat voor wat eens een machtig wereldrijk was.

Symbool

De Queen is nog steeds een symbool voor veel van haar onderdanen, maar de vraag is: een symbool waarvan? De vorstin stond voor de Britse eenheid en almacht en vormde cruciaal onderdeel van de Britse identiteit. Ze vertegenwoordigde het oude idee van een Britannia met een rigide klassenstelsel waarin iedereen zijn plaats kent, waar niemand maar een seconde hoefde na te denken wat het betekende om Brits te zijn. 'Britishness' was een concept dat overal gekopieerd werd.

De Britse identiteit was door de eeuwen vervlochten geraakt met het Britse koloniale rijk en vormde in feite een paraplu. Zo kon je tegelijkertijd Brits én Pakistaans, Indiaas, Jamaicaans, Engels, Schots of Welsh zijn. Nog steeds hoor je Britse immigranten, of ze nu het Caribische gebied komen of Azië, zeggen dat "we are proud to be British". Vanuit datzelfde verleden zijn er ook onderdanen die de Britse kroon als een bezettingsmacht zien - denk aan Noord-Ierse katholieken.

Jamaica

Maar Britishness staat als nooit tevoren onder druk. Jamaica, dat dit jaar 50 jaar onafhankelijkheid viert, heeft aangekondigd dat het afstand doet van de Britse troon en gebruikt de Diamond Jubilee om een republiek te worden.

"Jamaicanen houden van de koningin, het heeft dan ook niets met haar als persoon te maken", verzekert Aloun Assamba, de Jamaicaanse ambassadrice in Londen, in een interview met de NOS. "Waar het om gaat, is dat wij als natie besluiten welke richting we kiezen."

Afscheiding

Ook de unie van het Verenigd Koninkrijk staat onder druk. De afgelopen 15 jaar zijn de home nations Schotland, Wales en Noord-Ierland autonomer geworden, met zelfstandige parlementen en regeringen. Als het aan de huidige Schotse regering ligt, zal Schotland zich helemaal afscheiden van het Verenigd Koninkrijk. De Schotten kunnen zich in 2014 in een referendum zelf bepalen of ze onafhankelijk worden.

Volgens de auteur Alex Wheatle heeft het concept Britishness een groot deel van zijn betekenis verloren. "Als het staat voor de Queen en Land of Hope and Glory, dat is nu achterhaald. Zeker nu dit land zo veel diverse bevolkingsgroepen kent. Iedereen geeft tegenwoordig zijn eigen invulling aan de Britse identiteit."

Laatste adem

Ondanks alle veranderingen is het House of Windsor populair en het koningshuis zal deze eeuw ook nog wel uitzingen. De enige vraag die na dit weekend blijft hangen: hoe lang blijft 'Lizzie' nog op de troon? Anders dan de Oranjes doen de Windsors niet aan pensioen.

In de Britse traditie is het koningschap een door God gegeven missie en Elizabeth zal tot haar laatste adem op de troon blijven zitten. Dat kan nog even duren, want de vrouwen in de Windsor-familie leven lang. Haar grootmoeder Queen Mary werd 85 jaar en haar eigen moeder de Queen Mum bereikte de eerbiedwaardige leeftijd van 101.

Record?

Ondanks haar hoge leeftijd (ze is 86 jaar) heeft de huidige koningin een stalen gestel en ze werkt nog een moordend werkprogramma af. Nog drie jaar op de troon en dan verbreekt Elizabeth het record van haar betovergrootmoeder koningin Victoria die met 63 jaar en 216 dagen de langst regerende Britse monarch ooit was.

Op naar het 70-jarige jubileum? Het zou de Britten niet verbazen.