'De Mariadevotie blijft toch erg levend'

Door redacteur Lambert Teuwissen

Zelden zag de moeder van Jezus er zo strijdbaar uit als op de gevel van de universiteitsbibliotheek in Leuven. Gekleed in een helm en een kuras doorspiest ze met een zwaard de nek van een Duitse adelaar onder haar voeten.

In de Eerste Wereldoorlog brandden de Duitsers de universiteitsbibliotheek plat. De wereldberoemde collectie geschriften van de oudste universiteit van de Lage Landen ging verloren en internationaal werd er schande van gesproken. Bij de herbouw van de bibliotheek in de jaren twintig werd gekozen voor het bijzondere beeld.

"Dat is een unieke voorstelling in de wereld. Het is een heel aparte vermenging van religiositeit en geschiedenis. De boodschap is niet mis te verstaan", zegt Jo Claes, die het boek 'De vele gedaantes van Maria' samenstelde. Daarin verzamelde hij meer dan 500 afbeeldingen van Mariabeelden in België en Nederland. Handig voor wie vandaag, op de katholieke feestdag Maria-Tenhemelopneming, meer wil weten over het beeld voorin de kerk.

Deadline

"Ik heb me er heel erg in vergist. Het heeft ook veel meer tijd in beslag genomen dan op voorhand gedacht", verzucht Claes. "Oorspronkelijk was het de bedoeling om met veel prenten te werken, omdat er van veel Mariabeelden afbeeldingen bestaan, devotionele afbeeldingen en bedevaartsprentjes en zo. Maar al snel bleek dat veel van die afbeeldingen niet meer overeenkomen met de realiteit. Bijvoorbeeld: heel veel beelden waren vroeger aangekleed, maar dat is op veel plaatsen weggenomen, omdat men terug wilde naar het mooie houten beeld."

"Daarom hebben we besloten helemaal geen prenten te gebruiken, maar overal foto's te nemen. Dat is kost echter zeeën van tijd. Het record was 256 kilometer voor één foto, ergens aan de Franse grens. Ik heb een jaar uitstel gevraagd van mijn uitgever en nadien is het nog eens uitgesteld, en dan stonden er toch nog een dozijn Maria's op mijn lijstje. Maar de deadline was de maand mei, de Mariamaand."

Verwaarloosd

Claes documenteerde een breed scala aan beelden, variërend van enkele centimeters in grootte tot metershoog, in hout, steen, glas-in-lood. Bij zo veel mogelijk beelden verzamelde hij ook de verhalen die erover de ronde doen. Zoals over de pastoor in Antwerpen die eens besloot een processie over te slaan omdat het zo slecht weer was. De volgende ochtend trof hij het beeld met modder besmeurd aan in de kerk; Maria had zelf de ommegang gemaakt. Of over het beeld in de kerk van Tildonk, die in de Eerste Wereldoorlog in de vuurlinie lag. Zo'n 200 kogels sloegen in rond Maria, maar het beeld zelf bleef miraculeus gespaard. De kogelkrans is nog altijd zichtbaar.

Die verhalen rond de beelden worden langzaam vergeten, waarschuwt Claes. "Heel vaak ben ik teleurgesteld, ook al liep er een pastoor van 80 rond. Heel vaak haalde men de schouders op. Dus dan moest ik de bibliotheek intrekken, archieven, het internet. Jammer."

Ook de beelden zelf verdwijnen. "Het was hoog tijd om het boek te maken. Er zijn heel veel beelden gestolen, maar er is ook veel verwaarlozing, gebrek aan belangstelling. Beelden verdwijnen door domme dingen: een nieuwe verkaveling, een nieuwe weg. De kapel moet dan wijken en niemand weet waar het beeld naartoe moet."

Springlevend

Toch is de Mariaverering nog springlevend, vooral in België en het minder calvinistische zuiden van Nederland, merkte Claes. "Dat zie je aan het aantal kaarsjes en het aantal bezoekers dat je bij sommige beelden aantreft."

Zo is de Onze-Lieve-Vrouwe ten Onrust in Zelem (Belgisch Limburg) nog altijd favoriet bij ouders die hun onrustige kind willen bedaren. Er worden speentjes en babyspeelgoed achtergelaten om Maria's bemiddeling te vragen. En de Maria in de Sint-Andrieskerk in Antwerpen werd in 2001 nog geheel in het nieuw gestoken door de Belgische ontwerpster Ann Demeulenmeester.

"De aanhoudende verering verbaasde me toch wel een beetje. De heiligenverering is nagenoeg verdwenen. Wie gaat er in godsnaam nog naar de heilige Apolonia als hij kiespijn heeft? Geen mens. Maar de Mariadevotie is toch wel heel erg levend."

Modern

Claes denkt te weten waarom Maria ook in het derde millennium nog mensen aanspreekt. "Maria is een geval apart. Heiligen zijn heel specifiek, maar Maria dekt zowat alle ladingen, om het oneerbiedig te zeggen. Aan Maria kun je alles vragen."

Ook wordt Maria aangepast aan deze tijd. Hoewel veel afbeeldingen uiteraard traditioneel zijn, kwam Claes ook opvallend moderne versies tegen.

"Een zwangere Maria bijvoorbeeld, echt met een dikke buik, dat was heel lang not done hier in Noord-Europa. Het meeste wat je ooit zag, was een lichte welving of de zwangerschap werd alleen aangeduid doordat iemand een hand op de buik neerlegde. Nu zie je dat de laatste tijd al wat meer, die dikke buik, om Maria weer wat menselijker te maken."

Jo Claes - De vele gedaantes van Maria - Kok - ISBN: 9789077942505