Een dag na zijn zijn overtuigende overwinning bij de Amerikaanse presidentsverkiezingen gaat bij Donald Trump (78) vanaf vandaag het vizier op zijn tweede termijn als president. Hoe ziet de machtsoverdracht in de VS eruit, wat zijn de grote verschillen met de vorige presidentsverkiezingen en wat zijn belangrijke momenten in de komende maanden, tot Trumps inauguratie?
Roerige machtswisseling
Het verschil met de machtsoverdracht van vier jaar geleden is direct na de verkiezingen al aanzienlijk: Trump weigerde toen de verkiezingsnederlaag te erkennen en verspreidde meteen volop ongefundeerde claims over fraude.
Dat leidde uiteindelijk zelfs tot de gewelddadige bestorming van het Capitool, twee weken voor de inauguratie van president Biden. Bij die inauguratie was Trump vervolgens afwezig, waarmee hij de eerste president in 150 jaar was die de formele aanstelling van zijn opvolger oversloeg. Het was het slotstuk van een van de roerigste machtswisselingen in de Amerikaanse geschiedenis.
Niemand in de VS rekent de komende maanden op nog zo'n turbulente periode. Dat heeft vooral te maken met de overtuigende zege van Trump: hij won in alle zeven cruciale swing states. Zijn overwinning is zelfs groter dan die in 2016, toen hij Hillary Clinton versloeg.
Geen slepende rechtszaken
In vergelijking met die verkiezingen lijkt Trump nu meer kiesmannen te gaan veroveren (304 in 2016). Ook koerst hij af op het winnen van de zogenoemde popular vote: van alle stemmen die door kiezers zijn uitgebracht, kreeg hij er meer dan Harris. In 2016 won Clinton nog die popular vote.
Dankzij die duidelijke uitslag is er geen sprake van vertraging door bijvoorbeeld hertellingen in staten of slepende rechtszaken die nog van invloed kunnen zijn op de uitslag. Daar komt bij dat Harris haar verkiezingsnederlaag kort na de uitslag erkende en ze beloofde bij te dragen aan een vreedzame, soepele machtsoverdracht.
"Het is een fundamenteel principe van de Amerikaanse democratie dat we de uitslag accepteren als we een verkiezing verliezen", zei Harris in haar speech:
Ook president Biden deed vandaag een soortgelijke belofte. "We accepteren de keuze die het land heeft gemaakt", zei hij tijdens een televisietoespraak.
Trump kan daardoor met zijn overgangsteam direct zijn energie steken in het samenstellen van zijn regering en het overheidsapparaat. Dat is een voordeel, omdat er liefst 4000 overheidsposities moeten worden ingevuld in de slechts 75 dagen die er zijn tot de inauguratie. Onder die aanstellingen vallen ook de nieuwe ministers en andere topposities in Trumps kabinet.
Zo'n 1200 aanstellingen moeten worden goedgekeurd door de Senaat, schrijft persbureau AP, maar die horde is aanzienlijk minder groot geworden nu de Senaat bij de verkiezingen in handen is gevallen van de Republikeinen. Amerikaanse media schrijven dat het overgangsteam kort na de overwinning op het Trump-hoofdkwartier in West Palm Beach al een eerste overleg voerde.
Geheime operaties
In dat team wordt Trump omringd door vertrouwelingen uit zijn campagne, zoals Linda McMahon (zij diende in Trumps eerste kabinet) en zakenman Howard Lutnick. Ook spelen familieleden, onder wie zoons Don Jr. en Eric, een belangrijke rol. In een persverklaring na de uitslag lieten voorzitters McMahon en Lutnick weten al sinds augustus bezig te zijn met het voorbereiden van een nieuwe regering-Trump.
Zittend president Biden heeft Trump daarnaast uitgenodigd voor een onderhoud in het Witte Huis en Trump heeft die uitnodiging geaccepteerd. Dat is anders dan vier jaar geleden, toen er lang nauwelijks contact was tussen Biden, Trump en hun teams vanwege de sfeer van rechtszaken en stemfraudeclaims.
Daardoor kreeg Biden ook niet direct te horen over bijvoorbeeld belangrijke veiligheidszaken, waar zittende presidenten hun opvolgers normaliter over op de hoogte brengen. Zo informeerde president Bush in 2008 zijn opvolger Obama persoonlijk over geheime operaties.
Hoeveel macht?
Hoe meer informatie er in de overgangsperiode wordt gedeeld, hoe voortvarender nieuwe presidenten aan hun termijn kunnen beginnen. Daarnaast hangt er bij Trump nog één belangrijke vraag boven de markt, die van invloed zal zijn op hoe doortastend hij aan zijn tweede termijn kan beginnen: hoeveel macht heeft hij straks precies als hij op maandag 20 januari het Witte Huis betreedt als de 47ste president?
Bij zijn eerste termijn had hij de luxe van een Republikeinse meerderheid in zowel het Huis van Afgevaardigden als de Senaat. Dat zou bij de start van zijn tweede termijn zomaar weer het geval kunnen zijn.
Het is al duidelijk dat de Republikeinen straks de meerderheid in de Senaat (de Amerikaanse Eerste Kamer) overnemen van de Democraten. Daar komt bij dat de Republikeinen al de macht hadden in het Huis van Afgevaardigden (Amerikaanse Tweede Kamer).
De kans is aanwezig dat ze die ook behouden. In de voorlopige uitslagen - er worden nog volop stemmen geteld, voornamelijk in westelijke staten - staan de Republikeinen op 206 van de 218 zetels die nodig zijn voor een meerderheid. Maar op basis van de voorspellingen van onder meer persbureau AP lijkt de partij voldoende zetels te gaan winnen voor de meerderheid.
In de Senaat is voor het doorvoeren van wetgeving een meerderheid van 60 procent nodig, ofwel 60 zetels van de 100. De Republikeinen hebben er ten minste 52. Er wordt nog geteld, maar er zijn nog twee zetels te verdelen, dus de 60 halen ze niet. Er zal altijd samengewerkt moet worden om wetsvoorstellen erdoorheen te krijgen.
De winst van Trump leidde tot verdeelde reacties in het land:
